Universitair hoofddocent Petra Verdonk noemt zichzelf met trots een klimaatactivist. Die strijd levert ze tegenwoordig niet alleen meer buiten kantoortijden: zowel binnen de universiteit als op de A12 vecht zij de klimaatcrisis aan. 

In het NU-gebouw van de Vrije Universiteit Amsterdam hingen deze week posters die de vraag stelden of klimaatverandering wel voldoende aan bod komt tijdens de studie. Had u daar iets mee van doen? 

„Nee, niet eens. Maar als ik er was geweest, dan had ik zeker samen met hen - de groep Scientist Rebellion - olifanten in de onderwijsruimtes getekend. Ook ik vind dat alle studenten voorbereid moeten worden op wat er aan zit te komen en wat de rol van hun beroepsgroep moet zijn."

Hoe zit dat bij geneeskunde, de faculteit waar u werkzaam bent? 

„Een jaar of drie geleden is er een groep studenten opgestaan die zichzelf de ‘CO2-assistent’ noemen en die lobbyen voor meer aandacht voor planetary health. De klimaatcrisis is de allergrootste en allesomvattende public health crisis die er is. Ook voor de gezondheidszorg in Nederland zijn er ziektebeelden of gezondheidsproblemen die opkomen. Zo wordt het hooikoortsseizoen langer. Je ziet nu soms de eerste hooikoortsgevallen al in december of januari. In Nederland overlijden daarnaast zo'n 250 mensen per hittegolf, dus organisaties en zorginstellingen moeten gaan nadenken over hitteplannen. Je insuline werkt bijvoorbeeld anders wanneer het heet is. Hoe doe je dat dan? Het zijn zaken die dus direct voor de spreekkamer en onderzoek relevant zijn."

„Om een weloverwogen keuze te maken moeten artsen ook weten: wat is nu het effect van een specifieke pijnstiller op het milieu?"

„Daarnaast is de gezondheidszorg een grote uitstoter en is verantwoordelijk voor zo'n 7 tot 8 procent van de broeikasgasuitstoot van Nederland. Dat zit vooral in energieverbruik: verlichting en verwarming, maar ook vervuiling door medicijnen. Om een weloverwogen keuze te maken moeten artsen ook weten: wat is nu het effect van een specifieke pijnstiller op het milieu?"

Vindt u dat er VU-breed genoeg gebeurt?

„Laat ik het zo zeggen: zolang bij de opleiding economie studenten nog vol worden onderwezen over het belang van economische groei, dan lopen we achter de feiten aan. We weten immers dat we keihard over allerlei planetaire grenzen gaan met die hele groeigedachte. Er moet in opleidingen op zijn minst ruimte zijn voor kritische perspectieven op de economie, op hoe de markt eruit zou moeten zien en voor de gevolgen van de klimaat- en ecologische crisis."

„We zitten in de bijzondere situatie waarin iedereen een leek is. We weten er geen van allen genoeg van, behalve de klimaatwetenschappers. Maar in andere vakgebieden zijn we nu pas aan het ontdekken wat de klimaat- en ecologische crisis betekent voor onze disciplines. En dat betekent dat zowel studenten als hun docenten onvoldoende op de hoogte zijn. Dus dat vereist een ombuigingsoperatie die van de zijkant moet komen, die kan bijna niet top-down."

Wanneer is het klimaat in uw leven belangrijk geworden? 

„Ik heb twee - zo noem ik het zelf - grote ecologische openbaringen gehad. Ik maakte in de zomer van 2018 kort achter elkaar twee hittegolven mee. De eerste vond plaats toen ik bij mijn dochter in Australië op bezoek was en erg ziek werd van de hitte. Vrij kort daarna was ik in Italië en tijdens zo'n vreselijke hittegolf zat ik naar een olijfboomgaard te staren. Ik weet nog dat het beeld me erg trof. Dit kan gewoon stuk, realiseerde ik me. Als het nu niet meer gaat regenen, dan gaat dit kapot, dan is er straks geen voedsel. De gevolgen daarvan ontvouwden zich voor mijn ogen."

„Mijn man en ik zijn meteen naar de garage gegaan en hebben onze twee fossiele auto's verruild voor een elektrische."

„De realisatie: er is geen plan, er is gewoon geen groter plan, volgde daarna. Dat was heel confronterend. Toen dacht ik: wat ben ik toch ook een ongelofelijk brave Nederlander met vertrouwen in de overheid. Het idee dat alles goed geregeld is, daarvan realiseerde ik me ineens dat dat niet zo was. In diezelfde tijd kwam er een rapport van het IPCC uit en dat werd een optelsom. Mijn man en ik zijn meteen naar de garage gegaan en hebben onze twee fossiele auto's verruild voor een elektrische."

Bent u daarna gelijk in actie geschoten? 

„Ik heb er eerst weken van wakker gelegen en me ontzettend slecht gevoeld. Dat gaat ook nooit meer over en is helaas een van de consequenties van dit probleem onder ogen zien. In het najaar van 2018 kwam Greta Thunberg met haar klimaatstaking en toen heb ik mij aangesloten bij de Nederlandse tak van Extinction Rebellion. Met een paar anderen ben ik een lokale groep begonnen in Brabant, waar ik woon. Sindsdien doe ik actief mee met klimaatacties en geef ik bijvoorbeeld een training actievoeren om actievoerders voor te bereiden op burgerlijk ongehoorzame acties en mogelijke arrestaties."

„Activisme is ook langzaam steeds dichterbij mijn werk gekomen. Natuurlijk denk ik veel na over wat het nu voor mij als academicus betekent. Wat moet ik hier inhoudelijk mee in onderzoek en onderwijs? En waar liggen de grenzen aan activisme? Welke grenzen wil ik wel en niet overschrijden?"

Waar liggen die grenzen volgens u? 

„Er is altijd discussie over de activistische academicus of de academische activist. Dat is ook een belangrijke discussie. Ik doe sowieso binnen mijn academische werk kritisch denkwerk en onderzoek en daar is soms ook discussie over. Het pijnpunt is dat er blijkbaar activisme nodig is om ervoor te zorgen dat wetenschap bij de burger belandt. De klimaatcrisis is onvoldoende geland in de samenleving. En daar zie je het grote probleem van hoe wij veelal onderzoek doen. En hoe ver dat afstaat van de samenleving en van die sociale werkelijkheid waar we het ook voor doen."

„Dat ik niet objectief zou kunnen zijn, hoor ik al mijn hele wetenschappelijke leven."

„Dat ik niet objectief zou kunnen zijn, hoor ik al mijn hele wetenschappelijke leven. Ik ben in mijn onderzoek al lang met het thema gender en diversiteit bezig. Het verwijt dat ik een activist ben, krijg ik vaker. Terwijl ik goede wetenschappelijke redenen heb om te laten zien dat bijvoorbeeld de kwaliteit van de zorg voor vrouwen veel beter kan. Maar dat is natuurlijk per definitie een feministisch perspectief, namelijk, je vindt dat mannen en vrouwen gelijk zijn. Het feit dat mensen dat activistisch vinden zegt letterlijk dat wij in een patriarchaal systeem leven. Daar ben ik kritisch over. Het wegzetten van mensen als activistisch en dús niet wetenschappelijk vind ik een politieke en niet neutrale positie. De klimaatcrisis als gezondheidsthema is daar ook een verlengde van. Dat is vergelijkbaar. En ook daar ligt wetenschap onder. Keiharde natuurkundige bewijzen zelfs."

U zegt het best lichtzinnig, maar ik kan me voorstellen dat het niet altijd gemakkelijk is in een academische wereld. 

„Dat klopt. Ik vind het telkens weer spannend, ik heb echt drempels moeten nemen. Ook heb ik vaak gedacht: o jee, nou word ik eruit gegooid. Vooral toen we stuitten op een verzoek van Shell voor samenwerking met de VU. Ik wist toen niet dat onze column in Trouw zoveel effect zou sorteren. Aan de ene kant wordt je natuurlijk verteld dat je een kritische wetenschapper moet zijn, maar aan de andere kant moet je ook weer geen kritiek op je eigen organisatie hebben. Dat wordt dan toch snel als nestbevuiling gezien."

„Iemand had de foto op Twitter geplaatst met de tekst: ‘Liefde is… samen een privéjet aan de grond houden’."

„Ik heb vanaf het begin open kaart gespeeld over het meedoen aan acties. Maar dat was altijd buiten kantooruren en gericht op andere partijen. Ook gevoelsmatig voor mij. Maar dat ik zichtbaarder ging worden binnen de universiteit was voor mij een grotere stap. Dat vond ik spannender dan de A12 opgaan. Het ging ook een beetje per ongeluk."

Ook omdat u zichtbaar actie voert en inmiddels zes keer gearresteerd bent. 

„Sinds ik met mijn snufferd op social media stond met een foto van mij en mijn man voor een vliegtuigmotor, kan ik er niet meer omheen. De foto was gemaakt tijdens de actie op Schiphol bij de privéjets. Iemand had die op Twitter geplaatst met de tekst: ‘Liefde is… samen een privéjet aan de grond houden’. Toen was de beer los."

Beeld: Eeke Anne de Ruig 

Moeten er mensen gearresteerd worden om op het nieuws te komen?

„Nou, dat is bijna toch wel de conclusie? Kijk bijvoorbeeld naar de grote actie in Londen vorige week waar 60.000 mensen vier dagen op de been waren. Dan komt het in ieder geval niet in het Nederlandse of Britse nieuws. Maar als één persoon een blik soep gooit tegen een schilderij van Van Gogh, zoals vorig jaar in Londen, dan heeft het filmpje 50 miljoen kijkers."

Heiligt het doel de middelen volgens u? 

„Niet alle middelen. Wij doen aan geweldloze acties. En dan moet er duidelijkheid zijn over de vraag: wat is geweld en wat niet? Is het doorknippen van een hek geweld of niet? Vreedzame acties zijn nodig, maar als dat leidt tot arrestatie of disruptie, tja, er moet sowieso disruptie komen, want we kunnen zo niet doorgaan. Bovendien zag ik aan de video met het gooien van de soep tegen het schilderij van Van Gogh meteen dat er een glasplaat voor zat. Dan weet ik: daar is goed over nagedacht. Dat bleek ook later. Het schokeffect was enorm, maar het was goed bedacht en uitgevoerd. Wil ik dat er kunst wordt vernield? Nee, natuurlijk niet. Maar ik vond het een zeldzaam goed geslaagde actie."

„Er zit ook een soort opoffering in onze vorm van actievoeren. Je neemt een risico en offert iets op. Al is het maar je vrije zaterdag, de kans op discussie over je VOG of gevolgen voor je werk. Ik heb geen idee wat dit allemaal voor consequenties heeft voor mijn loopbaan, maar dat risico ben ik bereid te nemen. Ik weiger stil te zitten."

Meer weten? Bezoek op 15 juni tijdens het Déjà VU festival, de kennissessie 'Act now!' waarin Petra Verdonk nog dieper zal ingaan op het onderwerp. Volg tijdens dit zomerfestival voor de hele VU-community meer kennissessies en talkshows, dans tussen de studenten bij de optredens van bekende artiesten, bezoek de festivalmarkt en geniet van het eten en drinken van de foodtrucks. Hierbij zijn? Bestel dan nu je ticket op vu.nl/dejavu