De sport discrimineert verschrikkelijk, maar dat vinden we gerechtvaardigd, stelt Marjan Olfers, hoogleraar Sport en Recht aan de Vrije Universiteit Amsterdam.

Na afloop van een avondcollege maakt Olfers tijd vrij om het met VU Magazine te hebben over racisme in de voetballerij, (seksueel) grensoverschrijdend gedrag in de sport en persoonlijke bedreigingen aan haar adres. 

U bent hoogleraar Sport en Recht. Waarom past dat u goed? 

„Het is een spannend rechtsgebied waarin veel gebeurt: denk aan matchfixing, ongewenst gedrag, doping. Neem Armstrong bijvoorbeeld: hoe zit het met zijn privacyrechten? Mag je zomaar urine afnemen? Daarnaast heb ik een groot zwak voor mensen met een passie. Niet alleen voor sporters, maar ook voor kunstenaars. Dat ze zo mateloos, tomeloos, bijna irrationeel ergens voor gaan."

Waar hebben jullie het vandaag tijdens het college over gehad? 

„We spraken over het oppakken van de AZ-supporters wegens discriminerende spreekkoren. Tot voor kort was het heel lastig om mensen überhaupt op te pakken, omdat het niet individueel te bewijzen was dat ze iets hadden gedaan. Wanneer iemand een banaan naar een zwarte keeper gooit, is dat terug te zien op camerabeelden. Maar hoe bewijs je wie precies een oerwoudgeluid maakte? Of wie in een collectief gejoel de scheidsrechter uitmaakt voor homo?"

„Lange tijd werd dit soort gedrag ook geaccepteerd. Alsof het bij de voetballerij hoorde. Dat is gewoon niet waar. Het gedrag is net zo discriminerend als wanneer het buiten het stadion gebeurt. Nu zie je dat er, met name door een aantal burgemeesters, een harde lijn in de samenleving gevoerd wordt. Over de hele linie zien we dat er een steeds hardere roep komt om hardere sancties. In plaats van het probleem te beheersen, gaan we het strafrechtelijk benaderen. Daar kun je van alles van vinden, maar dat is wel hoe we nu naar dit probleem kijken."

„Er lopen momenteel pilots met Artificial Intelligence, waardoor je straks op persoonsniveau spraak kunt detecteren. Maar als iemand vervolgens zegt dat hij aan het playbacken was of net iets anders zei, dan kunnen we het alsnog niet individueel en dus sanctioneerbaar maken."

„Toen ik vroeg waarom hij niet ontzettend boos werd over wat er naar hem geroepen werd, antwoordde hij dat hij niet het beeld van de agressieve, boze zwarte man wilde bevestigen."

„Het maakt me boos. Ik sprak laatst met een zwarte speler en toen ik vroeg waarom hij niet ontzettend boos werd over wat er naar hem geroepen werd, antwoordde hij dat hij niet het beeld van de agressieve, boze zwarte man wilde bevestigen. Dat raakt mij dan ontzettend."

U noemt expliciete voorbeelden. Is het ook subtieler?

„Absoluut. Ik noem dat de 'unconscious bias’. Uit onderzoek blijkt dat men zwarte spelers bijvoorbeeld bepaalde eigenschappen toedichten. Dat spelers bijvoorbeeld agressiever zijn, of vaker op een bepaalde spelpositie worden ingezet. Ook in de danswereld zien we dat het onbewuste aspect een rol speelt. Neem een sport als ballet. Vroeger waren er niet eens spitzen in donkere kleuren."

Heeft u het idee dat in de sport dezelfde discussies spelen als in de samenleving?

„Jazeker. Sport reflecteert wat er in de samenleving speelt. Neem de discussie rondom gender. Mag een transgender bijvoorbeeld deelnemen aan een vrouwencompetitie? En op welk moment dan wel en op welk moment niet? Dat zijn hele pijnlijke, ingewikkelde vraagstukken. De sport discrimineert überhaupt verschrikkelijk. Zo hebben we nog steeds mannenteams en vrouwenteams. Dat is een onderscheid dat we gerechtvaardigd vinden vanwege de gelijke krachtmetingen. We zouden daar geen onderscheid meer in kunnen gaan maken, maar dan moeten we wel accepteren dat in de atletiek of bij een marathon altijd een man wint. En dat willen we niet."

„Sport werkt als een vergrootglas en als een speelveld waar dingen uitgevochten en uitvergroot worden. Denk aan de discussie rond Qatar of we daar wel of niet moeten voetballen. Er gaan elke dag vliegtuigen naar Qatar waar vliegtuigmaatschappijen geld aan verdienen. Ook gaan er handelsmissies heen omdat we daar op hoog niveau allemaal handelsrelaties mee hebben. Maar als de sport daar gaat voetballen, dan is het ineens een maatschappelijk issue."

Wat hoort u doorgaans als u uw bevindingen over racisme of seksuele intimidatie deelt? 

„Van de ‘Johan Derksen’ van deze wereld hoor ik dat het erbij hoort, dat het een harde wereld is. Het is altijd van: ‘Ja, ze weten niet wat ze zeggen', ‘Het waren maar enkele spelers die racistische teksten zongen’, ‘Je moet er ook niet zo zwaar aan tillen', ‘Sport is nou eenmaal emotie.' Maar feitelijk is het gewoon goedpraten van ongewenst gedrag."

„Van de ‘Johan Derksen’ van deze wereld hoor ik dat het erbij hoort, dat het een harde wereld is."

„Ik hoopte altijd dat het eencellige wezens waren die dit soort zaken bagatelliseerden. Maar helaas is dat niet zo. Het zijn gewoon mensen zoals ieder ander. Het zijn mensen die kinderen opvoeden, die een baan hebben. Het verbaast me nog altijd: die vereenzelviging met een club. Dat is zo tribaal, zo sektarisch soms. Dat ‘we zijn één’. Koekoek - denk ik dan."

Wordt het bij u ook persoonlijk? 

„Altijd. En ik ben ervan overtuigd dat het zeker ook te maken heeft met dat ik vrouw ben. Ik heb veel over ongewenst gedrag gezegd. Ook over het ‘kaarsincident’ van Johan Derksen. Ik zei dat Derksen van pesten een nationale volkssport maakt, terwijl we ondertussen antipestprogramma's uitrollen voor onze kinderen. Vervolgens kreeg ik persoonlijke bedreigingen."

„Hoe kan het dat er geen homoseksuele voetballers zijn? Dat kan alleen statistisch gezien al niet."

„Toch ga ik er niet mijn mond over houden. Ik weet wat het met mensen doet als je negatief over homoseksualiteit praat. Er zijn allemaal 15-, 16-, 17-, 18-jarige jongens in de voetbalsport, die gewoon niet uit de kast durven te komen. Daar zijn bewijzen voor. Dat vind ik echt heel erg. Hoe kan het dat er geen homoseksuele voetballers zijn? Dat kan alleen statistisch gezien al niet."

Had u als student kunnen vermoeden dat er zoveel schuil zou gaan in de sportwereld?

„Ik had nooit gedacht dat de immensheid en de intensiteit van de polarisatie en de tegenstellingen in de sport zo groot zouden worden en zo het nieuws zouden gaan domineren. Of het nu gaat over Qatar, Rusland of seksueel grensoverschrijdend gedrag. Dat had ik niet gedacht. Sterker nog, ik heb onderzoek naar turnen gedaan en ik heb Nadia Comâneci ook gezien. Toen vroeg ik me ook niet af: wat een klein meisje is dat eigenlijk. Gaat het wel goed met haar? Eet ze wel? Misschien moet ik het eens aan haar vragen. Dat was ook iets onbewusts."

„Ik doe momenteel dus onderzoek naar de danswereld en daar ben ik ook van geschrokken. In bepaalde onderdelen van het dansen, bijvoorbeeld ballet en stijldansen, komt dat soort problematiek ook voor. Ook daar spelen gewicht en uiterlijk een belangrijke rol. Ik kan daar nu nog niet zoveel over vertellen, maar op 22 mei wordt ons onderzoek gepubliceerd."

Meer weten? Bezoek op 15 juni tijdens het Déjà VU festival, de kennissessie‘The Sporting Dilemma’ waarin Marjan Olfers nog dieper zal ingaan op het onderwerp. Volg tijdens dit zomerfestival voor de hele VU-community meer kennissessies en talkshows, dans tussen de studenten bij de optredens van bekende artiesten, bezoek de festivalmarkt en geniet van het eten en drinken van de foodtrucks. Hierbij zijn? Bestel dan nu je ticket op vu.nl/dejavu