Sinds 1989 domineert de blauwe griffioen, grappend ook wel VU-kip genoemd, uitingen van de Vrije Universiteit. Maar voor wie beter kijkt, is ook het klassieke universiteitszegel nog op veel plekken te vinden: de maagd in de tuin. Universiteitshistoricus Ab Flipse vertelt waarom hij juist dít VU-erfgoed kiest voor de tentoonstelling van de universiteitsbibliotheek.

De maagd in de tuin is het opvallendst aanwezig op het houten schild dat is verwerkt in het spreekgestoelte in de aula. Voordat de universiteit in de jaren ’60 en ’70 naar de huidige plek in Buitenveldert verhuisde, prijkte dat schild boven de deur van de Keizersgracht 162. Dat pand was van 1883 tot 1966 het hoofdgebouw van de VU.
Het beeldmerk met de maagd is door Abraham Kuyper, de belangrijkste stichter van de VU, gekozen als universiteitszegel. Dat is het nog steeds: het is bijvoorbeeld te zien op officiële documenten als bullen en certificaten, de ambtsketen van de rector en de pedelstaf.

Veilige plek in de tuin

Rondom de beeltenis op het schild staan de woorden: ‘Onse hulpe sij in den name des Heeren’, de bijbeltekst (psalm 124 vers 8) die ook wordt uitgesproken als votum bij officiële plechtigheden. Het officiële zegel heeft een randschrift in het Latijn. Dat luidt voluit: ‘Sigillum Universitatis Liberae Reformatae Amstellodamensis’ en ‘Auxilium nostrum in nomine Domini’.

Abraham Kuyper greep eind 19e eeuw, in zijn streven het aloude calvinisme te doen herleven, graag terug op de tijd van de Tachtigjarige Oorlog. De maagd in de tuin kende al een langere geschiedenis, maar stond eind 16e, begin 17e eeuw, vaak symbool voor de Nederlanden. In de tuin had ze een veilige plek gevonden waar ze in vrijheid kon leven. Ze wijst met haar vinger omhoog: ze wil alles van God verwachten.

Het komt van een muntje

Kuyper had het symbool al eerder gebruikt, namelijk in zijn boek Ons Program, uit 1879, het partijprogramma van de Antirevolutionaire Partij. Daar legde hij uit waarom hij specifiek voor deze afbeelding had gekozen. Als voorbeeld had een muntje, een koperen oord uit 1574 gediend. Dat was het jaar van Leidens ontzet, volgens Kuyper het ‘hardste en benardste van onze worsteling tegen Spanje en Rome.’ Juist daarom was het passend om dit symbool opnieuw te gebruiken voor het laat-19e-eeuwse streven naar vrijheid van Kuyper en zijn calvinisten, ‘dat ook nu nog, in aansluiting aan der vaderen bedoelen’ weerstand wilde bieden ‘tegen elke despotisme’.

Sinds 1989 is de maagd niet meer het enige symbool van de VU. De huisstijl wordt nu gedomineerd door de griffioen, het gevleugelde fabeldier. Maar de maagd blijft aanwezig, zoals op het spreekgestoelte in de aula. Het is een van de plekken waar de VU haar traditie zichtbaar maakt en levend houdt.

Tentoonstelling VU-erfgoed

Tot 8 januari presenteren wekelijks medewerkers en studenten hun persoonlijke keuze uit de erfgoedcollecties van de VU. De tentoonstelling is te zien op ub.vu.nl, waar een gastconservator en een expert hun keuze bekendmaken en toelichten. Ook kun je de stukken bekijken in de vitrine op de eerste verdieping van het Hoofdgebouw.