Filosoof Hans Schnitzler (51) onderzoekt in zijn nieuwe boek Wij nihilisten waarom we zo’n ingewikkelde verstandhouding hebben met technologie, maar we ons er toch zo moeilijk van kunnen losmaken. 

Op zijn woonboot aan de Amstel spreken we de alumnus filosofie over zintuigelijke ervaringen, waarom hij geen smartphone heeft en hoe we niet alleen met de vinger kunnen wijzen naar de techtitanen. 

Waar live interviews ooit de standaard waren, was ik verbaasd dat u voorstelde om dit gesprek live te voeren. 

„Maf hoe snel dat is gegaan, he? We zijn de afgelopen twee jaar massaal achter onze schermen gekropen. Nog even en we weten niet anders. Onlangs mochten de studenten die ik lesgeef aan de Vrije Universiteit Amsterdam kiezen of ze fysiek of hybride onderwijs wilden. Ik had verwacht dat ze na al het thuisonderwijs wel naar de collegezaal wilden komen. Tot mijn verbazing gaf de meerheid de voorkeur aan online college. Tijdens het eerste college vroeg ik hen: ‘wat nu als jullie onderweg naar de VU misschien wel jullie grote liefde hadden ontmoet?' Daar hadden ze niet eens over nagedacht."

„Met technologie willen we het leven versnellen en vergemakkelijken. Ik vraag me af: is optimalisatie per se beter?"

„Met technologie willen we het leven versnellen en vergemakkelijken. Ik vraag me af: is optimalisatie per se beter? Begrijp me niet verkeerd. Ik ben niet tegen schermpjes, maar er gaat wel iets vitaals verloren. De virtualisering maakt dat we maar enkele zintuigen hoeven te gebruiken. Maar we communiceren niet alleen met ons gezicht, ook met ons lichaam. Ik hecht er waarde aan om álles te ervaren, loop daarom ook nooit met muziek op in openbare ruimtes." 

Vaak wordt er boos gekeken naar de techindustrie, maar zelf vinden we het dus ook wel prettig wat zij ons bieden? 

„Dat klopt. Er bestaat wel degelijk een internetindustrie die zeer behendig is ons vast te lijmen aan onze schermpjes, maar we kunnen de schuld niet alleen bij hen neerleggen. Technologieën versterken mentale en fysieke capaciteiten die de mens van nature al heeft. Een smartphone vergroot de mogelijkheden tot communicatie en gezien worden. We willen toch graag die like."

Mensen lijken vaak wel doordrongen te zijn van de negatieve kanten van technologie, maar u bent waarschijnlijk toch een van de weinigen zonder smartphone.

„We weten wat de keerzijde is, maar zolang we voelen dat het ons leven optimaliseert, blijven we het gebruiken. Een digitale hygiëne kun je pas in acht nemen als je begrijpt dat het niet alleen de bedrijven zijn die ons manipuleren, maar dat het ook iets in ons is. Iets wat we bij de nerd in grote mate aantreffen: de wil tot controle, voorspelbaarheid, gemak en frictieloosheid en een neiging om het menselijke vermogen uit te besteden aan iets wat buiten ons ligt."

Hoe doen we dat praktisch?

„Door een stap terug te doen. Eerst bepalen wat onze persoonlijke waarden zijn en daarop ons technologiegebruik aanpassen. Ik link het in mijn boek aan nihilisme. Sinds het idee van ‘de dood van God’ van Nietzsche moeten sommigen de vraag naar betekenis uit zichzelf halen. Er zijn geen externe gezagvoerders meer. Nietzsche waarschuwde al dat dat zwaar zou zijn. De technologie lijkt de plaats van God in te nemen. We stellen technologie gelijk aan optimalisering en denken dat daardoor alles maakbaar is. En anders dempen we dat gevoel van leegte wel door doelloos te scrollen."

„Ik stel voor dat we ondanks het ongemak bij onszelf te rade gaan. Wat vind je belangrijk? En hoe kun je je leven zo vormgeven dat je daar een wijzer mens van wordt? Je ontwikkelt hierdoor een waardenregister en vervolgens kun je kijken hoe die waarden zich verhouden tot thema’s als technologie en het klimaat. Niet langer de technologie leidend laten zijn, maar je eigen waarden."

„Ik zeg niet dat we allemaal onze smartphone aan de wilgen moeten hangen, maar een detox kan rijke inzichten opleveren rond de vraag wat het goede leven is."

„Ook geloof ik in radicale experimenten. Ik zeg niet dat we allemaal onze smartphone aan de wilgen moeten hangen, maar een detox kan rijke inzichten opleveren rond de vraag wat het goede leven is. Ik ben ook groot voorstander van sociale stages. Laat een dame of heer van de Zuidas maar eens meelopen in de schuldhulpverlening. Dan kom je ook uit op de vraag wat een menswaardig bestaan is." 

Wat is volgens u het grootste rampscenario als we het huidige pad van technologiegebruik blijven bewandelen?

„De toeslagenaffaire was een gevolg van hoe mensen geprofileerd worden in systemen die nauwelijks doorzichtig zijn. Die affaire is een extreme hyperstereotypering zonder dat duidelijk is waardoor het komt. Je brengt mensen terug naar de data die ze genereren. Ik ben soms bang dat we daar zelf robots door worden, keurig luisterend naar wat de algoritmische orakels ons influisteren. Netjes de 10.000 stappen halen, op een slaapapp kijken hoe onze nachtrust was. We gaan vervolgens allemaal op elkaar lijken omdat we ons weer voeden met die data en ons leven daarop aanpassen."

Zou u, met alle kennis die u hebt over de negatieve kanten van technologie, op een gezonde manier met uw smartphone kunnen omgaan?

„Ik zou het heel moeilijk vinden en zou mezelf strenge kaders moeten geven zodat ik niet de hele dag kattenfilmpjes zit te kijken. Het niet hebben van een smartphone gaat me ook niet altijd makkelijk af, hoor. En ook op mijn computer beland ik steeds weer op Twitter. Maar ik houd vol, zie het als een vorm van verzet." 

Hans Schnitzler, Wij Nihilisten, de Bezige Bij, 18,99 euro, 144 blz.