Hoogleraar evolutiebiologie Toby Kiers ontdekte dat er onder onze voeten een schimmelnetwerk bestaat dat verdacht veel weg heeft van een markteconomie én helpt bij de strijd tegen klimaatverandering.  

Wat weten de meeste mensen niet over schimmels?

„Mensen denken dat schimmels vies zijn, of kennen vooral de paddenstoelen die we in het bos zien. Die paddenstoelen zijn eigenlijk de handtasjes van de ondergrondse schimmels. Onder de grond is waar ze echt leven. Bijna 50 procent van de ondergrondse levende biomassa kan bestaan uit schimmelnetwerken. Deze netwerken bestaan al 450 miljoen jaar."

„Planten en schimmels werken samen om genoeg voeding te krijgen. Elke plant heeft verschillende schimmels om zich heen verzameld en elke schimmel een aantal planten. We hebben ontdekt dat ze onderling voedingsstoffen uitwisselen. Zo’n netwerk lijkt in die zin net op een economische markt waarin partners onderling diensten ruilen." 

Recentelijk ontving u een fonds van 3,5 miljoen euro van de Engelse filantroop, Jeremy Grant. Wat bent u daarmee van plan?

„We hebben veel geld nodig om de ondergrondse netwerken in kaart te brengen. Het is niet alleen een kwestie van monsters over de hele wereld verzamelen en deze mee terugnemen naar de VU. We bouwen capaciteiten in de landen waar het om gaat. Daar waar de monsters genomen worden, vindt de wetenschap plaats. De landen behouden daardoor soevereiniteit over de kennis en kunnen daarnaast met lokale bedrijven samenwerken. Niet-koloniale wetenschap kost nu eenmaal meer geld en tijd."

„Zo’n fonds als dat van Jeremy is fantastisch. Het geeft aan dat ook particulieren genoeg in de wetenschap geloven en vinden dat schimmels het waard zijn om net als oceanen en vegetatie in kaart te worden gebracht. Veel filantropische fondsen willen snel resultaat zien. De organisatie van Jeremy staat open voor een langetermijnvisie."

Waarom denkt u dat het onderwerp nu zo resoneert? 

„Ik denk dat veel mensen het magisch vinden, een wereld die we niet kennen of kunnen zien. Wetenschappers werken hier al tientallen jaren aan, maar het werk is veelal onbeschikbaar gebleven voor het grote publiek. Het is voor mensen een wake-up moment dat wat je ziet bovengronds gelinkt is aan wat er ondergronds gebeurt op het gebied van voedseluitwisseling. Ook speelt de link naar klimaatverandering mee. Schimmels zijn in staat koolstof op te slaan: een klimaatoplossing waar wij niets voor hoeven te doen. Op de schimmels niet vernietigen na dan."

Hoe legde u de link tussen de schimmels en de markteconomie? 

„Dat schimmels discrimineren en meer voeding sturen naar de wortels die ze van meer koolstof voorzien, lijkt op een economisch systeem. Hoe meer je voorziet, hoe meer je er voor terugkrijgt. In de afgelopen tien jaar hebben we schimmelhandelstrategieën in kaart gebracht. We zagen dat ze niet alleen discrimineren tussen goede en slechte planten, maar ook bijzondere manieren hebben om fosfor te vervoeren naar plekken waar ze meer krijgen van de planten. Best vernuftig. En neem de orchidee, die vooral neemt, maar niets teruggeeft. Ook in de markteconomie heb je zulke parasieten er tussen zitten."

Wat kunnen we praktisch gezien met de kennis over de schimmelwereld? 

„We kunnen de schimmelnetwerken gebruiken om een circulaire economie te maken in agrarische velden. Schimmelnetwerken kunnen van 80 procent van de benodigde fosfor aan de plant voorzien. Als je een goedwerkend schimmelnetwerk hebt dan nemen de planten niet alleen meer voeding op, maar hoef je als boer ook geen voeding bij te geven. En de schimmelnetwerken voorkomen dat de voeding niet in het grondwater terechtkomt." 

Haalt u verklaringen uit schimmels voor persoonlijke uitdagingen? 

„Haha, de schimmels zijn echte kapitalisten, waar ik meer van het socialisme houd. Maar ik haal zeker inspiratie uit de netwerken. Wanneer je naar een illustratie van een schimmelnetwerk kijkt, valt op hoe verbonden ze zijn. Hoe er steeds weer nieuwe rivieren gevormd worden en andere weer samenkomen. Het is magisch om te zien hoe die netwerken als rivieren voedingsstoffen vervoeren. Dat proces zie ik terug in het leven. Er zijn nog zoveel meer briljante onderzoekers wiens werk niet altijd bij het grote publiek komt. Met SPUN (redactie: Society for the Protection of Underground Networks) wil ik een netwerk creëren zodat ook deze onderzoekers hun onderzoek kunnen uiten." 

Hoe raakte u gefascineerd door de wereld van de schimmels?

„Toen ik nog in Amerika studeerde, kreeg ik de ingeving dat áls ik bioloog wilde worden, ik het veld in moest. Ik won een beurs en ging naar Panama om daar met fantastische biologen samen te werken. Zij leerden me alles over de Tropen, maar alleen over de bovengrondse natuur. In die diverse tropische omgeving zag ik gigantische wortels en ik dacht: ik ben benieuwd hoe het er onder de grond uitziet. Zo is het zaadje geplant voor het onderzoek voor mijn PhD."