Gelukkig of ongelukkig door de pandemie? Volgens hoogleraar genetica en welbevinden Meike Bartels ligt de oorzaak deels in onze genen verborgen. „Ik doe onderzoek om degenen die lijden te helpen.”

U staat te boek als ‘De geluksprofessor’. Wat vindt u van die benaming?

„Geef toe, ik had het slechter kunnen treffen. Ik ben er trots op. De naam impliceert alleen wel dat ik alle antwoorden heb op hoe men gelukkig kan worden. Helaas moet ik je dan direct uit de droom helpen." 

Uw onderzoek richt zich op geluk. Hoe ongelukkig zijn we door de pandemie?

„We zien dat er wat betreft geluk gemiddeld een achteruitgang is. Dat is niet gek: mensen zijn dierbaren of hun baan verloren of hebben geen toekomstperspectief. Daarentegen geeft ongeveer 20 procent van de mensen aan zich juist gelukkiger en gezonder te voelen. De pandemie heeft drukke, gecompliceerde levens versimpeld." 

„Wat ik juist fascinerend vind aan de pandemie is dat het met veel mensen, ook jongeren, nog steeds goed gaat."

Bestaat hierin onderscheid tussen volwassenen en jongeren?

„Dat jongeren het zwaarder hebben dan volwassenen is wel het beeld dat je regelmatig terugziet in de media. Er wordt echter vaak naar gemiddeldes gekeken en daardoor wordt men op een grote hoop gegooid. Wat ik juist fascinerend vind aan de pandemie is dat het met veel mensen, ook jongeren, nog steeds goed gaat. Ja, er is meer problematiek en we moeten van alles doen om dat te verhelpen. Maar er zijn er ook veel die zich erdoorheen gevochten hebben."

Dat lijkt de rode draad in al uw onderzoek: niet focussen op de groep waar het slecht mee gaat, maar kijken wat we kunnen leren van de groep waar het wél goed mee gaat.

„Klopt. Zo is er net een rapport uit over de Engelse jeugd. Natuurlijk zijn kinderen door de pandemie achteruitgegaan, maar het grootste gedeelte niet. Waarom hebben veel jongeren het wel goed gegaan? Waarom zijn zij wel overgegaan op school? Ik neem hen graag als uitgangspunt. Juist om degenen die lijden te helpen."

„DNA van gelukkige mensen ziet er op sommige plekken anders uit."

Hoe komt het dat sommigen beter bestand zijn tegen negatieve omstandigheden?

„Hoe personen reageren op omstandigheden komt door een combinatie van genen en omgevingsfactoren. We hebben inmiddels al meer dan 300 genetische varianten ontdekt die in verband kunnen worden gebracht met geluk en zingeving. Deze genetische locaties hebben we opgespoord toen we ingevulde vragenlijsten over geluk afzetten tegen DNA van de respondenten. DNA van gelukkige mensen ziet er op sommige plekken anders uit."

Wat betekent dat voor mensen die niet die specifieke varianten in hun genotype hebben?

„Het betekent dat het voor hen lastiger zal zijn om zich gelukkig te voelen, maar het is niet zo dat ze hun geluksgevoel of een deel van hun geluk niet kunnen veranderen. Ik vergelijk het graag met hardlooptraining. De één is beter uitgerust (of heeft meer aanleg, zoals we dat vaak noemen) en zal weinig training nodig hebben, terwijl de ander veel meters moet maken om hetzelfde resultaat te bereiken. Maar iedereen zal uiteindelijk door training beter gaan hardlopen." 

„Er is geen recept voor geluk."

Zijn er wat betreft externe omstandigheden overeenkomsten te vinden onder gelukkige mensen?

„Er is geen recept voor geluk. Wat voor de een werkt, werkt niet voor de ander. Over het algemeen kun je wel zeggen dat het belangrijk is dat mensen sociale connecties hebben. De invulling daarvan verschilt per persoon. Wellicht heb ik liever één sociale connectie die ik vaak zie en jij twintig mensen die je soms ziet. Ook speelt veiligheid in de buurt waar je woont of werkt een rol. Daar kun je als stad of land dus aan werken."

Denk je dat er blijvend veranderingen zullen zijn na de pandemie?

„Dit is natuurlijk per persoon verschillend. In het algemeen kun je zeggen dat mensen gewoontedieren zijn. Je ziet dat terug aan de files die er alweer zijn. Ik hoop wel dat mensen de tijd en de mogelijkheid hebben gehad om te reflecteren op wat hen vóór de pandemie niet gelukkig  maakte. We zaten lange tijd in een maakbare ratrace en ik hoop dat we daar wat van loskomen. Of er daadwerkelijk iets gebeurt, durf ik niet te zeggen. Toch als maar twee procent van de Nederlandse bevolking na de pandemie iets anders gaat doen waardoor hij of zij gelukkiger is, ben ik ook gelukkig."

Meike Bartels gaat tijdens de Opening van het Academisch Jaar op 6 september in gesprek met Jacobine Geel, tot 1 december voorzitter van het bestuur van GGZ Nederland, over geluk en veerkracht van jongeren. De opening is voor iedereen online te volgen. Meld u aan en u krijgt op de dag van de opening een link toegestuurd.