Volgens VU-hoogleraar klinische psychologie Marit Sijbrandij vormt psychologische hulp voor vluchtelingen, gegeven door gewone mensen die vaak zelf ook gevlucht zijn, een nieuwe uitkomst voor grote groepen vluchtelingen. 

Sijbrandij doet al ruim twintig jaar onderzoek naar de gevolgen van traumatische ervaringen. De ‘lekentherapie’ wordt momenteel in samenwerking met de Vrije Universiteit Amsterdam ingezet voor vluchtelingen uit Oekraïne. 

Kunt u iets vertellen over de therapie waarnaar u onderzoek  heeft gedaan?

„Deze therapie, ook wel Problem Management Plus (PM+) genoemd, is door de Wereldgezondheidsorganisatie ontwikkeld voor mensen in vluchtelingenkampen en conflictgebieden. Er zijn in die gebieden vaak geen of nauwelijks psychologen, terwijl de nood hoog is. Ik kwam deze therapie tegen tijdens een van mijn werkbezoeken en dacht: kunnen we dit niet voor de grote groep Syrische vluchtelingen in Nederland gebruiken?" 

„Het bijzondere is dat deze behandeling na een weekcursus door iedereen - met of zonder  psychologische opleiding - kan worden gegeven. Dat zijn vaak gewone mensen die soms ook gevlucht zijn. Met positief resultaat: de hulp kan in de eigen taal worden gegeven, dus zonder tolk, en we krijgen van cliënten vaak terug dat mensen uit dezelfde cultuur, of die hetzelfde hebben meegemaakt, veel beter weten waar je als vluchteling tegenaan loopt."

Wat houdt de methode precies in? 

„De ‘helpers’ brengen samen met de cliënt in een vijftal gesprekken alle problemen in kaart en maken daarin onderscheid tussen oplosbare en onoplosbare problemen. Dat kan van alles zijn. Iemand kan bang zijn om zijn of haar kind naar school te brengen, of zich eenzaam voelen: daar is wat aan te doen. Kijk, we kunnen er niets aan doen dat iemands asielstatus nog niet bekend is, maar we kunnen wel ontspanningsoefeningen bieden om met die stress om te gaan."

„De problemen worden dus - waar mogelijk - opgelost, maar net zo belangrijk: mensen worden geactiveerd om het heft weer in eigen hand te nemen. Ze komen letterlijk in beweging."

Hoe verschilt dit onderzoek van eerdere, vergelijkbare methodes?

„Dit is het eerste onderzoek naar laagdrempelige interventie bij vluchtelingen waarvan we daadwerkelijk weten dat het effectief is. Eerdere methodes zijn niet of nauwelijks getest. Wij hebben een groep Syrische vluchtelingen drie maanden lang gevolgd en het deel dat een behandeling met PM+ kreeg, vergeleken met een controlegroep, zonder dat we wisten wat mensen hadden gekregen. We zagen goede resultaten in de verbetering van depressie, angst, posttraumatische stressklachten en algeheel functioneren."

„Ik denk dat veel mensen denken dat vluchtelingen zo veel nare dingen hebben meegemaakt dat ze daar nooit meer bovenop komen."

„Het stemt hoopvol. Ik denk dat veel mensen denken dat vluchtelingen zo veel nare dingen hebben meegemaakt dat ze daar nooit meer bovenop komen. Terwijl we zien dat je met een kleine ingreep een grote groep mensen de nodige handvatten kan geven om de stress tegen te gaan. En als je niet de hele dag beelden ziet van wat je hebt meegemaakt, heb je ook meer ruimte om een volwaardig bestaan op te bouwen in Nederland."

Kan er iets fout gaan doordat de ‘helpers’ geen medische achtergrond hebben?

„Alle stappen zijn heel precies uitgeschreven in een protocol: hoe kan je antwoorden op dit en wat zeg je op dat? Soms komt het voor dat helpers mensen adviezen gaan geven vanuit hun eigen ervaring, of dat ze zeggen dat de mensen die ze helpen  vooral veel moeten bidden. Dat kun je niet helemaal voorkomen. Maar we trainen de mensen op hoe je je moet opstellen als hulpverlener en waar de hulpverlening stopt. Bovendien is er elke week twee uur supervisie door psychologen."

Groepen vluchtelingen slapen de afgelopen tijd geregeld buiten in Ter Apel. Hoe kijkt u daar vanuit uw positie naar? 

„Voor de psychische gesteldheid van deze mensen is deze situatie buitengewoon slecht. Vaak zijn ze onderweg naar Nederland al aan een hoop narigheid blootgesteld. Dan komen ze hier en denken ze dat ze er eindelijk zijn, waarop vervolgens nog meer onzekerheid en stress volgen. Ik maak me er grote zorgen over. Vluchtelingen hebben recht op goede psychische hulp."

Kan het protocol voor elke vluchteling uit elk land ingezet worden?

„We passen het protocol cultureel aan, dus in principe wel. Veel behandelmethodes worden enkel vertaald, maar uit onderzoek blijkt dat culturele aanpassing de effectiviteit verhoogt. Hoe Syriërs praten over psychische klachten, wat de woorden zijn die ze ervoor gebruiken en wat voor hen problematisch en stigmatiserend is, verschilt van de zienswijze van mensen uit bijvoorbeeld Oekraïne. Maar we kunnen natuurlijk niet iedereen volledig helpen. Er zullen uitzonderingsgevallen  blijven die meer therapie nodig hebben." 

Kunt u wat vertellen over hoe deze methode nu wordt ingezet voor vluchtelingen uit Oekraïne?

„We hebben vanuit de VU een netwerk opgezet voor vluchtelingen uit Oekraïne. Psychologen die zijn gevlucht uit Oekraïne kunnen worden ingezet om  andere vluchtelingen te helpen. Zij kunnen in Nederland nog niet aan de slag als psycholoog. We zijn nu net begonnen met het trainen van de eerste psychologen, die dan weer ‘helpers’ zullen trainen. Het zit dus nog in de beginfase. Maar bij toeval was het protocol al voordat de oorlog uitbrak vertaald in het Oekraïens. Een geluk bij een ongeluk."