Niet meer naar buiten durven, bang zijn om te praten met een caissière of de angst hebben om vermoord te worden: het is een greep uit het dagelijks leven van mensen met een psychotische stoornis. Roos Pot-Kolder promoveerde op de effecten van virtual reality-behandeling. 

Hoe werkt een virtual reality-behandeling? 

„Mensen die door terugkerende psychosen specifieke angsten hebben ontwikkeld, kunnen op een virtuele manier in de veiligheid van de behandelkamer met die angst leren omgaan. Met de nieuwe vormen van virtual reality kunnen we steeds beter de behandeling voor angsten personaliseren. Door te ervaren dat zo’n angst in de virtual reality helemaal niet zo erg is, houd je je hersenen voor de gek en wordt de angst minder of verdwijnt deze zelfs helemaal." 

Hoe gaat zo’n sessie in z’n werk? 

„Vooraf programmeren we algemene virtuele omgevingen. Denk bijvoorbeeld aan een supermarkt voor iemand die bang is om aan een kassa af te rekenen. Tijdens de sessie zelf kun je onder meer bepalen hoe druk het is en of de mensen aardig zijn. Met behulp van stemvervorming hebben we tijdens de sessie live invloed en kunnen we één van de figuren spelen. Ik oefen met de patiënt door op zo’n moment te zeggen: ‘Joh schiet eens op bij de kassa’, wanneer dat een angst is."

„Eén van de patiënten bij wie de therapie uitmuntend werkte, is Edwin, over wie zelfs een video is gemaakt. Hij ervoer zowel angst in de supermarkt als de angst om vermoord te worden. Tragisch, want hij houdt juist ook van mensen. Tijdens mijn promotie vorige week - die vanwege de pandemie online plaatsvond - heeft hij zelfs opgetreden met een zelfgeschreven gedicht. Ik had overal kippenvel."

Is de therapie toepasbaar op alle psychotische stoornissen?

„Er bestaan drie soorten symptomen bij psychotische stoornissen: wanen (illusies), hallucinaties en verward denken. Alleen bij verward denken helpt het niet. Voor hallucinaties kun je een angst ontwikkelen. Mensen horen een stem en worden daar bang voor. Voor deze negatieve stemmen is een andere virtuele therapie ontwikkeld, de ‘AVATAR’ therapie."

„Bij paranoïde wanen zijn patiënten bang dat anderen erop uit zijn hen te vermoorden. Bij de angst die uit de paranoïde waan volgt, gaat het om interactie met mensen. Die sociale interactie is in het dagelijks leven complex en met virtual reality is dat juist goed te oefenen in een veilige gecontroleerde omgeving."

Is deze therapie te verkiezen boven andere therapieën? 

„Dat wisselt per patiënt. In het algemeen geldt dat antipsychotica bij veel mensen niet voldoende werkt. Zij behouden restklachten. Daarvoor is cognitieve gedragstherapie ontwikkeld. Virtual reality is eigenlijk een intensievere variant daarvan. Het werkt bovendien sneller: al na acht weken, met zestien sessies, is er succes merkbaar."

Zitten er ook nadelen aan de therapie?

„In sommige gevallen ontstaat zogenaamde cybersickness. Dit is een negatieve bijwerking die kan ontstaan door blootstelling aan virtual reality omgevingen. Het effect treedt op tijdens de virtual reality exposure. Als je de bril afzet wordt het vanzelf minder. De verwachting is dat de symptomen na verloop van tijd afnemen, omdat deze ook samenhangen met angst."

De resultaten zijn er dus. In hoeverre wordt de therapie al toegepast? 

„Belangrijk was het in kaart brengen van de kosteneffectiviteit. Wij hebben berekend of deze behandeling kosteneffectief is .In Nederland willen we maximaal 80.000 euro voor gewonnen kwaliteit van leven geven. Wij zitten op 50.000 euro en dus is het voor de verzekering interessant."

„Wij merken nu dat om het kosteneffectief aan te bieden je vijf mensen per dag moet behandelen. Het is nu nog vrij zware software dus vindt de sessie plaats in de behandelkamer van de GGZ. Dat is vanwege de pandemie lastig. Op een aantal locaties is het wel al geïmplementeerd en hopelijk kan het binnenkort volwaardig gebruikt worden. Mijn droom is dat de therapie in de toekomst per app op je telefoon te volgen is."