Wil je je brein gezond houden? Zorg dan goed voor je darmen. Volgens psychiater en VU-alumna Iris Sommer spelen bacteriën in de darmen een belangrijke rol tegen ziektes als depressie en parkinson. 

Een psychiater die onderzoek doet naar de darmen. Dat is opvallend. 

„Dat snap ik. Ik moest ook aardig bijstuderen, hoor. In de tijd waarin ik aan de VU studeerde, beschouwde men de hersenen als een afgezonderd orgaan, dat vooral niets te maken had met de rest van het lichaam. Inmiddels beseffen we wel dat als je iets van de hersenen wilt begrijpen, je er toch ook allerlei andere processen in het lichaam bij moet betrekken: het immuunsysteem en nu dus het maag-darmkanaal en het microbioom."

„Ik werk in het Academisch Ziekenhuis in Groningen en daar worden interdisciplinaire samenwerkingen tussen specialisten bevorderd. Ik heb een immunoloog, een MDL-arts en een microbioloog bij wie ik allemaal voor bijscholing terecht kan en die ook met me meedenken en -lezen. En met wie we samen onderzoek opzetten. Dat maakt dat je als psychiater de diepte in kan."

In uw boek De bacterie en het brein geeft u een overzicht van het onderzoek dat op dit gebied door diverse wetenschappers is gedaan. Hierin schrijft u dat de miljarden bacteriën in onze darmen meer invloed hebben op mentale ziektes dan algemeen bekend. Hoe zijn de twee organen met elkaar verbonden? 

„De zenuwen van darm en brein gebruiken boodschapperstoffen voor de communicatie: neurotransmitters. Die neurotransmitters worden gemaakt van aminozuren en dat zijn de bouwstenen van de eiwitten uit je voeding. Die aminozuren worden voor een groot gedeelte in de darmen omgezet. Een deel van die omzetting wordt door bacteriën gedaan. Het aminozuur tryptofaan, bijvoorbeeld, wordt door darmbacteriën omgezet in serotonine, een neurotransmitter die zowel in de darmen als in de hersenen actief is."

Hoe kunnen deze bacteriën invloed hebben op ziektes?

„Neem bijvoorbeeld dopamine, de neurotransmitter die centraal staat bij de ziekte van Parkinson, wordt via een aantal omzettingen gemaakt uit het aminozuur tyrosine. We ontdekken nu dat darmbacteriën ook betrokken zijn bij de afbraak van medicijnen. Levo-dopa, een medicijn dat veel patiënten met Parkinson gebruiken, wordt door sommige mensen in de darm al grotendeels afgebroken, waardoor het minder werkzaam is. Dat hangt af van de samenstelling van het microbioom in hun darmen. We denken dat dit voor andere geneesmiddelen ook een rol speelt. Met mijn team kijken we nu naar de afbraak van antipsychotica in de darm."

De darmflora heeft ook een rol bij het omgaan met stress. Wat zijn nieuwe inzichten uit de wetenschap?

„Uit recent onderzoek weten we dat stress meer samenhangt met de darmen dan je op het eerste gezicht zou denken. Tijdens dit onderzoek krijgt een klein muisje in een kooi bezoek van een grote muis, waardoor de kleine muis zich geïntimideerd voelt. Als je dit een paar keer herhaalt, dan ervaart de muis een social defeat. Hij geeft het als het ware op, wil geen suikerwater meer drinken of andere muizen ontmoeten. We noemen dit ‘geknakte’ muizen. Sommige muizen hebben hier meer last van dan andere. Wat blijkt: de ‘niet-geknakte’ muizen hebben een bepaalde stam van de lactobacillen, die onder meer in kaas en melk zitten, in hun darmen. Als de ‘geknakte’ muizen die stam kregen, dan werden ze daarna ook minder kwetsbaar."

Kunnen we daar iets mee voor mensen?

„Ook mensen kunnen door langdurige stress ‘geknakt gedrag’ gaan vertonen. Denk aan burn-out, depressie of angststoornissen. Mogelijk kunnen we dit voorkomen door de darmbacteriën te versterken. Er is onderzoek gedaan in Japan, waarbij ze de ene groep geneeskundestudenten die een stressvolle examenperiode ingingen, probiotica gaven en de andere groep een placebo. Ze zagen dat de groep die probiotica nam ook inderdaad minder stress ervoer en ook minder buikklachten had van de stress dan de placebogroep. Wat die studie jammer genoeg niet onderzocht, althans niet vermeldde, is of de studieresultaten hierdoor ook beter waren. Hoe mooi is het om iets aan die stressweerbaarheid te doen door de darmflora te verbeteren?"

U deed in het verleden onderzoek naar schizofrenie en het horen van stemmen. Hoe bent u geïnteresseerd geraakt in de darmen?

„Ik ben als psychiater altijd benieuwd naar hoe ik meer voor patiënten kan doen. Het verbeteren van het bacteriële klimaat in de darmen is een prettige manier om iets goeds voor de hersenen te doen. Want je kunt heel makkelijk bij de darmflora. Met dieetinterventies en probiotica, maar ook door het wegnemen van bacteriedodende voeding en medicatie, kun je de darmflora best beïnvloeden. Als je op die manier de hersenen beïnvloedt, dan is dat veel minder invasief."

U sprak eerder over de verheven functie die het brein vroeger had. Ervaart u in de praktijk weerstand als het gaat om het idee dat die bacteriën invloed hebben op het brein?

„Soms wel. We zijn er als mensen toch van overtuigd dat we zelfhandelende entiteiten zijn met een vrije wil. We denken dat wij anders zijn dan muizen, want wij hebben een ziel en een bewustzijn. Terwijl je die heel grote verschillen tussen mensen en andere zoogdieren op hersenniveau helemaal niet terugziet. Ik zeg niet dat het onderzoek naar die muizen één op één te vertalen is, want er zijn wel degelijk grote verschillen, maar mensen hebben wel een zoogdieren brein, waar hormonen, neurotransmitters en het immuunsysteem vat op hebben, niet zo anders dan bij muizen. Ik vind het arrogant om te denken dat onze hersenen ver verheven zouden zijn boven de hersenen van andere zoogdieren."

We hebben het voornamelijk over de positieve rol die darmbacteriën kunnen hebben op het brein. Hoe zit het eigenlijk met de mogelijk negatieve invloed van bijvoorbeeld chronische darmaandoeningen? 

„Juist bij patiënten met darmaandoeningen zie je veel depressie- en angststoornissen. Neem een stoornis zoals Irritable Bowel Syndrome (prikkelbaredarmsyndroom, red.), daarvan heeft de helft van de patiënten een psychiatrische aandoening. Dat is geen toeval. Dat komt omdat dezelfde boodschapperstoffen bij beide organen actief zijn. Antidepressiva blijken bij dit syndroom dan ook effectief te zijn; die kunnen ook echt de darmklachten verminderen."

Wat doet u zelf om uw brein gezond te houden?

„Nou, ik eet best gezond. Ik probeer te koken met verse producten en vermijd kant-en-klare maaltijden. Ook drink ik gefermenteerde producten, waterkefir of karnemelk. Goede bacteriën hebben baat bij zure darmen. Verder drink ik zo weinig mogelijk alcohol. Dat alcohol slecht is voor de hersenen weten we wel, maar het is ook schadelijk voor de darmen. In het ziekenhuis gebruiken we alcohol als desinfectant. Datzelfde effect heeft het in je darm. Dus als je een redelijke hoeveelheid alcohol naar binnen giet, dan vermoord je je darmmicrobioom."

„Maar als ik één tip mag geven: het allerbelangrijkste dat je voor je gezondheid kunt doen is niet roken. Roken is voor alle organen slecht, en zeker ook voor je hersenen. Dus als je één ding wilt doen voor je hersenen, is het wel stoppen met roken. Ben je al een niet-roker: dan is gezond eten en stoppen met alcohol drinken een mooie tweede stap om de kans te vergroten om gezond oud te worden."

Iris Sommer - De bacterie en het brein  (Atlas Contact; € 22,99)