Van agentes met hoofddoek tot partijdige agenten bij Dokkum: de politiechef Noord-Nederland werd kritisch aan de tand gevoeld op het VU-symposium over polarisatie. Het gaat zó goed, en toch lijkt Nederland steeds vaker in twee kampen tegenover elkaar te staan.

Pas aan het eind van het overvolle programma is ruimte voor zaaldiscussie, terwijl het symposium nog wel Recht van sprekenheet. Juist aan discussie blijkt veel behoefte, vooral met Ronald Zwarter, politiechef Noord-Nederland bij de Nationale Politie.

Een donkere vrouw zegt dat ze nog nooit in haar leven zo boos is geweest als na de mislukte demonstratie tegen Zwarte Piet tijdens de intocht in Dokkum. ‘De beelden van de politie die een hand gaf aan de pro-Zwarte Pietbetogers kwamen niet bepaald neutraal over’, legt ook NOS-journalist en dagvoorzitter Nicole le Fever Zwarter het vuur aan de schenen. Hij erkent: ‘Het beeld dat daardoor ontstond was niet goed, want de politie moet boven de partijen staan.’ En nee, dat een agent onlangs een foto van zichzelf als Zwarte Piet op Instagram plaatste, kan dus ook niet.

‘Is de politie neutraal mét of zónder hoofddoekjes?’, vraagt een man. Dat ligt volgens Zwarter maar aan wat je onder neutraal verstaat. Persoonlijk heeft hij helemaal geen moeite met agentes met een hoofddoek. ‘Is het niet veel problematischer als agenten racistische ideeën hebben die in strijd zijn met artikel 1 in de grondwet?’, reageert een jonge, gehoofddoekte vrouw. Volgens Zwarter mag iedereen ideeën hebben en is een diverse manier van denken binnen een organisatie goed, zo lang het handelen maar in overeenstemming is met de grondwet.

Binnen de politie is ook polarisatie

Zwarter schetst de lastige positie van de politie in een steeds complexere samenleving. ‘We proberen neutraal te zijn, maar moeten wel handelen in de dynamiek op straat.’ Intern is er ook polarisatie. Kwesties als het bezoek van de Turkse minister en de Zwarte Pietdiscussie zorgen voor ‘een heel grote dynamiek’. Ook tijdens de bijeenkomsten over het recent gepubliceerde zwartboek over discriminatie binnen de politie, zijn de discussies pittig.

Zwarter pleit voor veel meer handelend optreden bij interne discriminatie. Hij gelooft sterk in verschillende kolommen bij elkaar brengen en blijven praten. ‘Dat zijn soms helemaal geen leuke gesprekken, maar je ziet dan wel dat er mensen achter de meningen zitten.’

Polarisatie wordt uitvergroot

Hoe komt het toch dat er zo veel spanningen zijn in Nederland, vraagt dagvoorzitter Le Fever aan het begin van het symposium. ‘Nederlandse kinderen zijn de gelukkigste ter wereld, de economie trekt aan en de gevangenissen lopen leeg.’

De felle discussies over Zwarte Piet, het Oekraïne-referendum en de opvang van vluchtelingen illustreren hoezeer het debat in Nederland de laatste jaren is gepolariseerd. Er is geen polarisatie zonder identificatie, legt Jacquelien van Stekelenburg, hoogleraar Sociale Verandering & Conflict aan de VU het mechanisme dat hierachter zit uit. Mensen voelen zich beter over hun eigen groep en vergroten hun zelfwaardering (self-esteem) door zich af te zetten tegen de andere groep.

Resultaat is een groeiende kloof tussen ‘de elite’ en ‘de gewone man’, de Randstad en de rest van Nederland, en moslims en niet-moslims. Toch lijkt de polarisatie volgens Van Stekelenburg groter dan die in werkelijkheid is, door beeldvorming in de media. ‘Rond de AZC’s bleef het op 41 plaatsen rustig, maar we herinneren ons vooral de rellen in Geldermalsen.’

Sociale media verbinden óók

Twitter en Facebook versterken de polarisatie, omdat mensen er vooral contact hebben met gelijkgestemden. Dat bevestigt hen in hun mening. Toch kunnen sociale media mensen juist ook verbinden. Zo vertelt Renée Frissen, oprichter en directeur van de website voor statushouders OpenEmbassy, hoe zij met sociale media gemakkelijk een maatje vinden in hun woonplaats. Verbind online met offline, adviseert ze, en maak initiatieven rond vluchtelingen klein en lokaal. Betrek buurtbewoners erbij en negeer hun zorgen niet. ‘Dan staan de mensen die zich op sociale media het negatiefst over vluchtelingen uitlaten vaak vooraan met kleding en knuffels.’

Joris Luyendijk schreef recent het boek Kunnen we praten? en komt aan het woord in een vooraf gefilmd interview. Het probleem is volgens hem dat een deel van de bevolking zich nu niet gerepresenteerd voelt door de middenpartijen in de Tweede Kamer. ‘Maar de mensen die zogenaamd wél voor ze opkomen, vergiftigen het politieke debat en ondermijnen de media, wetenschap en instanties. Dat was eerst een verkoudheid, maar begint nu echt een longontsteking te worden en kan nog erger worden’, waarschuwt hij.

De gek met het gele haar

Voor zijn boek interviewde hij PVV-stemmers. Op een de website kunnenwepraten.nl gingen mensen uit verschillende ‘bubbels’ met elkaar in discussie. De elite denkt te veel dat populisten ‘het allemaal niet zo goed begrijpen’, terwijl populisme volgens Luyendijk een uiting is van diepe gevoelens van vaak terechte onlust.  Belangrijk is volgens hem om de legitieme van de niet-legitieme grieven te scheiden. Dat mensen er moeite mee hebben dat ze lang op een huis moeten wachten, terwijl nieuwkomers sneller aan de beur komen, is volgens hem een legitieme grief. Seksisme, islamofobie en homohaat uiteraard niet. ‘Nu stelt de elite ze gemakshalve allemaal gelijk aan ‘de gek met het gele haar’.’

Ook tussen burger en wetenschapper is polarisatie. ‘Hoe ga je ermee om dat wetenschap tegenwoordig vaak gezien wordt als ook maar een mening?’, vraagt Le Fever aan KNMI-directeur Gerard van der Steenhoven. Voor het overtuigen van het grote publiek zijn peer reviewed publicaties volgens hem volkomen irrelevant. Daarom nodigde het KNMI onlangs 500 mensen uit om te discussiëren over klimaatverandering. ‘En we vertellen eerlijk ons verhaal, mét de onzekerheden.’ Maar hij denkt dat de recente orkanen en de enorme hagelstenen die voor 600 miljoen schade aanrichtten in Brabant waarschijnlijk meer indruk maakten.

> Wouter Bos over populisme
Over populisme gaf oud-vicepremier Wouter Bos onlangs college op de VU. ‘Populisme is wél rationeel’, legt hij uit.