Halleh Ghorashi (60) vluchtte in de jaren tachtig vanuit Iran naar Nederland en werd hoogleraar diversiteit en integratie aan de Vrije Universiteit Amsterdam. „Universiteiten kunnen voor vluchtelingen een groot verschil maken.”

Het VUfonds werft in zijn eerste jaarcampagne voor beurzen voor vluchtelingstudenten. Wat vindt u daarvan? 

„Zulke beurzen zijn hard nodig. Als ik kijk naar het beleid van de overheid van de afgelopen twintig jaar concludeer ik dat het beleid niet werkt. Veel asielzoekers die naar Nederland komen, raken verzeild in de marge en mogen voor lange tijd niet meedoen. Daar gaan veel talent en mogelijkheden verloren. Universiteiten hebben de kans om een verschil te maken. Proactief vluchtelingen benaderen met de boodschap: als je wilt studeren of de mogelijkheid wilt hebben om te promoveren, dan hebben wij middelen om je te helpen. Daarmee maak je echt verschil in het leven van vluchtelingen."

Wat voor soort beleid werkt volgens u niet?

„Ik ben in de jaren tachtig als vluchteling naar Nederland gekomen. Destijds moest ik drie jaar wachten op het besluit op mijn asielaanvraag. In die tussentijd mocht ik niets doen. Dat is vandaag de dag nog steeds het geval. Dat wachten is desastreus voor mensen die uit onveilige situaties komen en zich opeens in een veilige samenleving bevinden. Het verleden blijft zich in hun hoofd de hele tijd herhalen, terwijl ze tegelijkertijd geen toekomstplannen kunnen maken. Onderzoek toont aan dat het trauma van sommige mensen in Nederland verder wordt versterkt. Of dat ze zelfs nieuwe trauma’s krijgen."

„Wat mij destijds geholpen heeft, is dat ik onofficieel - het mocht eigenlijk niet - aan de VU kon beginnen. Binnen een jaar leerde ik de taal en kon ik verder met de studie die ik in Iran al volgde. Ik hoefde niet te wachten, kon gelijk beginnen en werd onderdeel van de universitaire wereld. Daardoor kon ik vrienden maken en werd ik heel snel onderdeel van de samenleving. Dat was cruciaal voor mijn latere succes."

U hebt het dus over meer dan beurzen.

„Zeker. Ook als mensen niet in aanmerking komen voor zo’n beurs, kunnen universiteiten nog steeds veel doen. Denk aan onderwijs geven aan ongedocumenteerde vluchtelingen. Een belangrijke stap was het gezamenlijke convenant over toegang voor ongedocumenteerde studenten aan de universiteit. De VU heeft dit samen met andere hogeronderwijsinstellingen en de gemeente Amsterdam ondertekend."

„Ook kunnen universiteiten gevluchte journalisten of leiders van diverse gemeenschappen, zoals de vrouwen- en lhbti+-gemeenschap, een plek geven binnen de academische wereld om bijvoorbeeld hun proefschrift te schrijven. Zo heb ik de afgelopen jaren een publicatie geschreven over de Iraanse vrouwenbeweging samen met Iraanse scholars die tijdelijk onderdak vonden bij de VU."

„Bovendien is het voor universiteiten een kans om te laten zien dat ze betrokken zijn en dat ze niet enkel een boodschap uitdragen. Ik zie dat kerken nu ook een grote rol gaan spelen wanneer opvang van vluchtelingen vanuit de overheid niet goed verloopt. Het gaat erom dat je niet alleen kritiek geeft op het beleid, maar ook denkt: wat is mijn rol in dit dilemma?"

U doet veel onderzoek naar het imago van vluchtelingen en vertelde daar eerder uitgebreid over in een vorig interview met VU Magazine. Wat valt u op in recent onderzoek?

„Toen ik naar Nederland vluchtte, heerste het beeld dat vluchtelingen zielig waren en hulp nodig hadden. Dat beeld kwam niet overeen met het beeld dat ik van mezelf had. Inmiddels is het beeld gekanteld naar: vluchtelingen zijn gevaarlijk, en dan vooral mannelijke vluchtelingen. Zij vormen een risico voor de samenleving. En bootvluchtelingen, die geen ‘echte’ vluchteling zijn, maken misbruik van onze welvaart. Ik vraag me telkens weer af: wat is het mensbeeld daarachter? Dat is gebaseerd op wantrouwen. Die mensen lijken niet op ons, zijn geen volwaardige mensen. Dat idee bedroeft me."

Wat als u de ingang naar de universiteit niet had gevonden? 

„Net als veel andere talentvolle vluchtelingen die naar Nederland zijn gekomen, was ik hoogstwaarschijnlijk in een depressie geraakt. Dat beeld zie ik ook terug in mijn onderzoeken. Ik heb om me heen gezien dat mensen in een onmogelijk gat terechtkwamen en daar niet meer uitgekomen zijn." 

„Ook ik heb veel meegemaakt en mijn studie heeft me geholpen om deze elementen uit mijn verleden een plek te geven in het heden. Ik heb daardoor vrede kunnen sluiten met het verleden. Het belangrijkste is dat ik al het geweld dat ik heb meegemaakt heb kunnen analyseren waardoor het effect ervan op mijn leven is verminderd. Op momenten dat Iran in rep en roer is, zoals nu het geval is, komen die herinneringen wel terug, maar ze zijn niet constant."

„Daarom: met een wil en doorzettingsvermogen is er veel mogelijk. Ik kan met honderd procent zekerheid zeggen dat als mensen de kans krijgen om hun leven op te bouwen, dat een garantie is voor een betere toekomst. Voor hen en voor onze maatschappij."

Bijdragen aan beurzen voor vluchtelingstudenten? Lees hier meer over dit project van het VUfonds op.