Yvette van Kooyk, hoogleraar moleculaire celbiologie en immunologie aan het VUmc, ontdekte de rol van het immuunsysteem bij het ontstaan van kanker, auto-immuunziekten en infectieziekten zoals hiv/aids. Hoe helpt haar onderzoek tegen de strijd tegen kanker? En hoe dicht zijn we bij een oplossing?

Wat houdt uw onderzoek in?

„Ik kijk hoe immuuncellen in het afweersysteem met elkaar communiceren. Die communicatie is belangrijk om de afweer aan en uit te zetten. Als je weet hoe deze cellen communiceren op het moment dat iemand ziek is, dan kun je de afweer beïnvloeden. Bij kanker wil je de afweer bijvoorbeeld aanzetten om de kanker te bestrijden. Bij een allergie wil je de afweer juist uitzetten om de reactie tegen allergenen, zoals pollen, te onderdrukken." 

Welke inzichten heeft het onderzoek opgeleverd?

„Op de buitenste laag van die cellen zitten suikers. Deze suikers werden lange tijd als een soort versiering zonder functie gezien. Niemand keek ernaar. De afgelopen twintig jaar heb ik dat wel gedaan en nu is gebleken dat zij toch een belangrijke functie hebben omdat immuuncellen deze herkennen. Kankercellen proberen een soort onzichtbaarheidsmantel van andere suikers op te zetten, zodat de afweer hen niet herkent. Zo kunnen ze doorgroeien. Wij kijken hoe zo’n tumor dat doet, zodat we dat proces kunnen beïnvloeden."

„Slechts dertig procent van de patiënten met longkanker geneest momenteel door immunotherapie."

Hoe ziet dat er concreet uit?

„Nu er meer kennis bestaat over de suikers is de volgende stap kijken hoe we een therapie kunnen ontwerpen waarmee we die suikers kunnen veranderen zodat we de afweer de goede kant op kunnen zetten. Hoe kunnen we een methode vinden om de suikers in een tumor te veranderen zodat de afweer het wel gaat herkennen? Immunotherapie is een behandelmethode bij kanker, echter reageert niet iedereen. Dit komt doordat het tumor micromilieu de afweer misleidt. In de toekomst kunnen we een betere voorspelling doen of zo’n therapie gaat aanslaan, en indien de prognose slecht is, een andere behandeling voorgeschreven kan worden, door in het in kaart brengen van de suikers in het tumor micromilieu."

Zou het kunnen helpen bij alle soorten kanker?

„Wij zijn begonnen met het in kaart brengen van de suikercode bij pancreaskanker. Dat is een van de meest erge vormen omdat het een hele slechte prognose heeft. Nu gaan we ook anderen tumoren, zoals borst- en longkanker, bekijken. Slechts dertig procent van de patiënten met longkanker geneest momenteel door immunotherapie. Ik hoop dat we door dit onderzoek mensen gerichter kunnen gaan behandelen en dit percentage kunnen verhogen."

Hoe dicht zijn we bij een medicijn?

„We werken eraan, maar we hebben het nog niet. Dertig jaar geleden werd gedacht dat we snel een oplossing zouden. We hebben er nog steeds geen vaccinatie tegen. Het onderzoek klinkt heel hoopgevend, maar voordat je het echt goed kunt toepassen ben je zo tien jaar verder. Ik wil het liefste vandaag nog een medicijn ontwikkelen, maar het gaat langzaam omdat het zo complex is. Soms vergelijk ik het met het maken van een computer als je geen voorbeeld hebt. Het is proberen en proberen tot iets werkt."

„Jij moet het oplossen, maar je weet dat diegene binnen een paar maanden kan sterven."

Voelt dat voor u als een druk? 

„Soms wel. Als er iemand met pancreaskanker bij ons overleg zit, geeft dat zeker een bepaalde druk. Jij moet het oplossen, maar je weet dat diegene binnen een paar maanden kan sterven. Dat is confronterend. Het onderzoek wordt dringender, tastbaarder dan wanneer je alleen in het lab zit te pipetteren."

Onlangs ontving u de Spinozapremie voor wetenschappelijk onderzoek. Hoe gaat dit helpen?

„Onderzoek doen is heel duur, dus het bedrag (redactie: tweeënhalf miljoen euro) is erg welkom. Dat klinkt als veel geld, maar het gaat snel op. Wel kan ik hierdoor de huidige deskundige onderzoekers behouden. Als zij weg zouden moeten, gaat er namelijk veel kennis verloren. Al die kennis wil ik juist behouden zodat we samen aan een medicijn kunnen werken."