Rachel Imamkhan is advocaat en directeur van PrisonLAW, een organisatie die Nederlandse gevangen in het buitenland bijstaat. Onlangs trok een zaak waarbij PrisonLAW betrokken is veel aandacht: de vrijlating van Romano van der Dussen, die twaalf jaar onterecht in Spanje vastzat. Ze verschijnt niet graag in de media, maar voor VU Magazine maakte Imamkhan gelukkig een uitzondering.

Het idee voor PrisonLAW is in je studententijd is ontstaan. “In mijn derde jaar backpackte in Thailand. Daar deed ik vrijwilligerswerk voor Fair Trials Abroad. Er zaten daar ook Nederlanders gevangen, in nare omstandigheden en na onjuiste rechtsgang. Ik ben naar de universiteit van Bangkok gegaan, met hoogleraren gaan praten. Eenmaal terug legde ik de fundamenten voor PrisonLAW. Ik zocht dingen uit in de Thaise wetgeving, en daarmee konden de gedetineerden met hun eigen advocaat aan de slag. In 2005 was PrisonLAW officieel. We werken nog vanuit dezelfde basis: naast onderzoek verrichten ook contact leggen en onderhouden met lokale hoogleraren en advocaten.”

Hoeveel cliënten heeft PrisonLAW? “Meer dan honderd, er is een wachtlijst. Het team van PrisonLAW bestaat uit drie fulltimers en twee parttime office managers. We moeten helaas sommige zaken afwijzen. Ik werk soms zeven dagen per week, ook omdat ik nog een eigen advocatenkantoor heb. Zo blijf ik aan bepaalde eisen van de orde van advocaten voldoen en zo kan ik ook voor PrisonLAW als advocaat werken zonder dat ik daarvoor factureer. Veel cliënten kunnen dat niet betalen. Sinds 2012 ontvangt PrisonLAW ook subsidie van het Ministerie van Buitenlandse Zaken. Voorheen financierde ik alles zelf.”

‘Ik wil achter de schermen dingen uitzoeken, de diepte in’

Hoe plan je die twee banen naast elkaar? “Soms bel ik om elf uur ’s avonds nog met Amerika. Wij werken veel in verschillende tijdzones. Ik moet veel om zittingen en werkreizen heen plannen. Mijn werkweken zijn nooit hetzelfde. Maar dat vind ik niet erg, ik vind het niet prettig om altijd maar van negen tot vijf te werken. Vaak krijg ik ’s avonds juist inspiratie. Ik houd van mijn vak en schiet niet snel in de stress.”

In de Volkskrant werd jouw werkwijze onorthodox genoemd, onder meer omdat je zelf een bekentenis van de werkelijke dader in de zaak Van der Dussen hebt ontfutseld. “Ik was tijdens deze zaak heel gefrustreerd: er lag gewoon bewijs van de onschuld van Van der Dussen, en het werd niet aangedragen. De samenwerking met de lokale advocaat verliep zeer moeizaam.
“Natuurlijk zijn er gedragsregels en richtlijnen voor advocaten, maar verder kun je je eigen invulling geven aan hoe je te werk gaat. Bovendien hebben we bij PrisonLAW het voordeel dat we geen procespartij zijn in het buitenland, de gedetineerden hebben een lokale advocaat. Wij kunnen hierdoor onafhankelijk opereren.”

Je vertelde niet erg dol te zijn op media-aandacht. Toch komt PrisonLAW, en daarmee jijzelf, zo nu en dan langs in de media. “We zoeken zelf nooit de media op. Vaak weten journalisten onze cliënten en PrisonLAW te vinden. Het nadeel kan zijn dat een juridische zaak een politieke kwestie wordt. Soms helpt dat voor een cliënt: de heer Singh bijvoorbeeld (Jaitsen Singh is in 1986 in de VS veroordeeld als opdrachtgever van de moord op zijn vrouw en dochter, red.), krijgt nu meer bezoek van Nederlanders die in het buitenland wonen. Bovendien ontstond door de aandacht een discussie over in welke gevallen een uitzondering op het beleid over overbrenging moet worden gemaakt. Maar in Azië raad ik cliënten nadrukkelijk af media-aandacht te genereren. Openlijke kritiek op het functioneren van het systeem betekent voor de autoriteiten daar gezichtsverlies. Als er slachtoffers in het spel zijn, is het ook niet handig. Maar cliënten denken niet altijd goed na, die zijn wanhopig en grijpen alles aan.”

‘Het klinkt nu net of ik een probleem heb met regels, hè?’

Vind je dat vervelend? “Ja. Bij Van der Dussen vond ik het frustrerend dat zijn lokale advocaat de media omarmde. Het had zonder de pers ook allemaal gekund en het was zeer storend en belemmerend. Zelf sta ik ook liever niet in de spotlights. Ik wil achter de schermen dingen uitzoeken, lezen, de diepte in.”

Kun je die diepte nog opzoeken, in de huidige drukte? “Het werk biedt er ruimte voor. Lekker verhuisdozen aan dossiers lezen, alle verklaringen naast elkaar leggen, eigen analyses maken. De ingewikkeldste dossiers heb ik het liefst. Maar ik zie mezelf niet nog honderd jaar dit bedrijf runnen. Er komt veel operationeel werk bij kijken: managementtaken, het te woord staan van bijvoorbeeld familieleden en contactpersonen van gedetineerden…
“Ik zou in de toekomst graag meer betekenen voor de wetenschap. Sinds kort ben ik buitenpromovendus aan de Open Universiteit. Mijn promotor is Jan Willem Sap, ik heb aan de VU ook mijn scriptie bij hem geschreven.”

Heb je nog nauwe banden met de VU? “Oude docenten en medestudenten kom ik in het vakgebied weer tegen. Enkele studiegenoten zijn goede vrienden geworden. Ik was laatst voor het eerst in tijden op de VU. Wat is het veranderd. Alle docenten hebben flexplekken, het bruin café is weg… best jammer. Maar het was een fijne tijd aan de VU, vooral de laatste twee jaar. Dan ben je voorbij alle verplichte vakken en is het rooster wat minder volgepropt met colleges.
“Het klinkt nu net of ik een probleem heb met regels, hè? Dat is niet zo. Wel heb ik veel vrijheid nodig. Bij PrisonLAW geef ik werknemers ook de nodige ruimte. Dat zorgt, als je er geschikt voor bent, juist voor verantwoordelijkheidsgevoel en creativiteit. We werken keihard.”