Met een investering van 78 miljoen euro zet het Amsterdamse medische high-techbedrijf LUMICKS een flinke stap vooruit in de verdere ontwikkeling van de volgende generatie instrumenten voor biologisch onderzoek en medicijnontwikkeling. Het concern begon in 2014 als start-up in de kelder van de Vrije Universiteit Amsterdam. Inmiddels telt het bedrijf bijna honderdvijftig werknemers.

LUMICKS gebruikt deze vierde investeringsronde vooral voor de verdere ontwikkeling van een apparaat voor kankeronderzoek. Met deze zogenoemde z-Movi zien onderzoekers vrijwel meteen welke menselijke cellen effectief zijn bij de bestrijding van kankercellen. Dat maakt het mogelijk betere immuuntherapieën te ontwikkelen, en uiteindelijk zelfs om persoonlijke immunotherapie voor kankerpatiënten toe te passen. Inmiddels is een eerste generatie van het product succesvol op de markt gebracht. Daarmee is duidelijk dat de techniek en de toepassing werken. Op basis daarvan werkt LUMICKS aan een commerciële uitrol van z-Movi en wordt deze technologie verder doorontwikkeld voor andere toepassingen in de farma-keten. Op termijn leidt dat tot klinische toepassingen voor precisiemedicatie.

„Het is een veelbelovende technologie waar veel potentieel in zit”, zegt Erwin Peterman, hoogleraar Natuurkunde van Levende Systemen aan de VU, en mede-oprichter van LUMICKS. De techniek draait om de bestudering van menselijke cellen met behulp van geluidsgolven: Acoustic Force Spectroscopy (AFS). De techniek is vanuit een wetenschappelijke interesse ontwikkeld. LUMICKS zag de praktische toepassingen van het idee en de commerciële kansen.

Het succes is niet uit de lucht komen vallen. In de start-upfase was de toekenning van onderzoeksgeld van de European Research Council aan Gijs Wuite, hoogleraar Natuurkunde van Levensprocessen en mede-oprichter van LUMICKS, een cruciale steun in de rug. Met die eerste ERC grant is onder meer promovendus en mede-oprichter Andrea Candelli van start gegaan en is een proof of concept gefinancierd voor het optisch pincet, een andere tak binnen het bedrijf. Later volgde nog een tweede grant voor de ontwikkeling van de AFS. Daarbij speelde de Innovation Exchange Amsterdam (IXA) een belangrijke rol. Niet alleen adviseerde deze dienst in de beginfase, maar hielp ook bij de aanvraag van de ERC-gelden.

Ondersteuning 
IXA is een samenwerkingsverband van alle Knowledge Transfer Offices van VU, Amsterdam UMC (locaties AMC en VUmc), de Universiteit van Amsterdam en de Hogeschool van Amsterdam. De dienst ondersteunt de Amsterdamse instellingen en wetenschappers bij hun valorisatieprojecten. „Dat begint met bewustwording, maar we helpen ook bij strategieontwikkeling en geven juridisch advies”, zegt Bart Klijsen, directeur van IXA VU-VUmc. „Ook ondersteunen we wetenschappers bij het aanvragen van patenten. Een idee of vinding hoeft niet altijd te leiden tot een eigen bedrijf. Een onderzoeker kan die ook onderbrengen bij een groot bedrijf.”

Bij de oprichting van LUMICKS had de VU slechts een harde eis. Er moest iemand van buiten komen met ervaring in het bedrijfsleven. Dat werd Olivier Heyning, de huidige CEO. Een les in de oprichtingsgeschiedenis was dat de inrichting van het bedrijf van begin af aan gericht moet zijn op de toekomst van het ondernemen. „In het begin heerst er tussen de betrokken academici en ondernemers een sfeer van ‘dit gaan we samen doen’. Dat is in het begin super nuttig en geeft positieve energie, maar pakt uiteindelijk niet altijd zo uit”, zegt Heyning. „Als wetenschappers moeten kiezen tussen het bedrijf en onderzoek, kiezen ze voor dat laatste. Want dat is waar ze sterk zijn en dat is hun taak. Als wetenschapper bedenk je dat misschien niet meteen. Daarom is het goed achter een start-up direct een team van ondernemers te zetten.”

Investeren in ondernemen 
Dat was volgens Peterman en Wuite ook het belangrijkste advies dat zij kregen voor het lanceren van een bedrijf. „Wetenschappers hebben de neiging om in de technologie te blijven hangen”, zegt Wuite. „Maar ik ben ook trots op de manier hoe we met die technologie wereldwijd impact hebben. Als een bedrijf of instelling ons apparaat koopt, stappen ze ook in de filosofie erachter.”

De VU investeert de komende jaren fors in de begeleiding en het faciliteren van wetenschappers en studenten die een bedrijf willen beginnen. Op de campus verrijst de StartHub, een complex dat eind dit jaar ruimte biedt aan 25 start-ups, waarmee letterlijk zichtbaar wordt dat ‘ondernemend’ een van de speerpunten is in de strategie die de universiteit voor de komende vijf jaar heeft uitgestippeld. In die strategie wordt krijgt valorisatie dezelfde waarde toegekend als onderzoek en onderwijs. „Vergeleken met vroeger is echt sprake van een cultuuromslag”, zegt Mirjam van Praag, voorzitter van het College van Bestuur. „Toen was het zelfs zo dat ondernemerschap als negatief werd beschouwd. Zeker als wetenschappers niet werkten aan hun publicaties, maar prioriteit gaven aan valorisatie of een maatschappelijke bijdrage. En al helemaal als ze daar ook nog geld mee verdienden. Nu kijken we daar anders naar.”

Geld, tijd en vrijheid 
Maar er moet nog veel gebeuren, erkent Van Praag. Een universiteit heeft drie wettelijke taken: onderzoek, onderwijs en valorisatie. Maar zelfs demissionair minister Ingrid van Engelshoven vergeet die laatste taak nog wel eens. „Voor ons zijn impact en ondernemerschap belangrijke pijlers. We moeten een verbinding leggen tussen wetenschap, bedrijfsleven en maatschappelijke instellingen. En dat is soms ingewikkeld. Het gaat om partijen uit verschillende werelden die meer gaan samenwerken en daarvan de toegevoegde waarde leren zien. Daar moeten we samen aan werken en in investeren.”

Ook rector magnificus Vinod Subramaniam van de VU is enthousiast over het toenemend ondernemerschap aan de universiteit. Wetenschappers kunnen op verschillende manieren impact hebben op de maatschappij. Met een publicatie, een bijdrage aan richtlijnen en wetten, maar ook met een bedrijf. Dat laatste vergt moed. „We mogen niet onderschatten hoeveel steun collega’s daarbij nodig hebben. Ze hebben niet alleen geld nodig, maar ook de tijd en de vrijheid om hun gevoel te volgen.” En als een bedrijf niet lukt, is dat geen probleem. „De Verenigde Staten hebben een verder gevorderde start-up cultuur”, zegt Subramaniam. „Daar tel je pas mee als je twee of drie keer hebt gefaald.”

Als VU hebben we een slechts een kleine bijdrage geleverd aan het succes van LUMICKS, zegt Van Praag. „Maar het is mooi dat dit bedrijf bij ons is begonnen als start-up. Het is een voorbeeld voor anderen met dezelfde ambitie. Want de lat kun je nooit hoog genoeg leggen.”