„Een druppel spuug bevat soms al een miljard bacteriën, maar dat is allesbehalve een slechte zaak”, aldus hoogleraar Orale Biochemie Floris Bikker. „Speeksel beschermt ons en is veelbelovend voor de ontwikkeling van medicijnen zoals antibiotica.”

„Mijn kinderen noemen mij ‘Professor Spuug’”, vertelt hij lachend. “Ach, denk ik dan, jullie weten niet half wat een fantastische vloeistof het is.”

Speeksel: enkel een ondergewaardeerde vloeistof volgens uw kinderen?

„Was het maar zo. Speeksel heeft een slecht imago. Mensen vinden speeksel al snel vies. Het is daarom voor velen een groot geheim dat er in speeksel een rijkdom aan kennis en toepassingsmogelijkheden schuilt. Dat gaat veel verder dan voedselvertering en bescherming en bevochtiging van de slijmvliezen en het gebit. Het belang van speeksel ervaar je pas echt wanneer je last krijgt van monddroogte."

Wat voor toepassingen heeft speeksel zoal? 

„Een druppel speeksel bevat soms al een miljard bacteriën, maar ze maken ons niet zomaar ziek. Het bevat een rijkdom aan eiwitten die kunnen dienen als blauwdruk voor medicijnen. Denk hierbij aan nieuwe antibiotica of wondhelende zalfjes. Omdat we in ons laboratorium veel stoffen uit speeksel chemisch kunnen namaken is onderzoek naar deze antimicrobiële en wondhelende stoffen zeer toegankelijk."

Is het zo dat je ook door het bestuderen van speeksel iets kunt zeggen over iemands gezondheid? 

„Aan de afwezigheid van bepaalde eiwitten kan ik meten of je moeite hebt met het bevochtigen van je mond, sneller ontstekingen hebt, of last hebt van chronische monddroogte."

„Ook doen we onderzoek naar het opsporen van stoffen die iets zeggen over algemene gezondheid, zoals Sjögrens syndroom of darmziekten. Het onderzoek staat wel nog in de kinderschoenen. Dat komt met name doordat de huidige technieken om dit soort ziektes te meten, zijn gestoeld op het meten van bloed. Er is meer onderzoek nodig om een duidelijk verband te leggen tussen de in speeksel aanwezige stoffen en deze ziektes."

„Toch is het onderzoek veelbelovend. Speeksel doneren is veel makkelijker dan het geven van bloed, er zijn geen naalden voor nodig. Ik denk dat er in de toekomst daarom meer speekseltests zullen komen, als aanvulling op bestaande diagnostiek. Je ziet het al aan drugstests, HIV-tests, of coronatests: allemaal screeningtesten die de potentie van speekseldiagnostiek duiden."

Nog even over die monddroogte. Is dat een groot probleem?

„Wanneer de productie van speeksel wordt geremd, bijvoorbeeld bij stress, pijn en negatieve emoties, kun je een droge mond ervaren, wat vervelend is. De gevolgen van een langdurig droge mond zijn veel heftiger. Het merendeel van de patiënten met een tekort aan speeksel, en dat zijn er in Nederland meer dan een miljoen, ondervindt chronische monddroogte, waardoor processen als eten, slikken en praten niet meer vanzelf verlopen. Bovendien, door het wegvallen van de beschermende werking van speeksel neemt het risico op gaatjes en tandvleesontstelingen sterk toe."

„Veel ouderen hebben droge mond klachten. Doordat de samenleving vergrijst, verwacht ik daarom dat deze droge-mondklachten alleen maar zullen toenemen. Droge-mondzorg maakt geen deel uit van de reguliere zorg in de meeste Nederlandse tandheelkundige praktijken. Een groot deel van de problemen wordt daardoor over het hoofd gezien. Als het aan mij ligt, nemen tandartsen standaard speekselcontroles af. Het spugen in een potje om te bepalen hoeveel speeksel je aanmaakt en de vraag of iemand monddroogte ervaart kan hierbij al helpen. Als dat bij iedere controle gebeurt, dan kan de tandarts zien wanneer er bepaalde afwijkingen zijn en ingrijpen."

Zijn er nog andere testen in ontwikkeling waarbij speeksel de hoofdrol speelt?

„Speekselmetingen zijn breed inzetbaar, Momenteel ben ik samen met TNO (Nederlandse organisatie voor toegepast-natuurwetenschappelijk onderzoek, red.) bezig met het ontwikkelen van een test waarbij lachgas in speeksel kan worden opgespoord. Lachgas wordt veelal misbruikt voor recreatieve doeleinden. Autorijden onder invloed van lachgas is gevaalijk en verboden. Idealiter kan zo’n speekseltest direct aan de kant van de weg afgenomen worden. Zo zie je maar: het onderzoek naar speeksel gaat over de grenzen van de tandheelkunde heen."