‘Blinde gehoorzaamheid’
Vrije Schrijver Arnon Grunberg schreef voor de Vrije Universiteit Amsterdam een essay over het monopolie van de staat op geweld. Net nu de staat onze vrijheden beperkt, vanwege het coronavirus. Op donderdag 14 mei 2020 spreekt hij de Abraham Kuyper-lezing uit. Wees erbij via videostream.

“Wij offeren alles op voor een gevoel van veiligheid” was de kop boven een artikel van Arnon Grunberg in de NRC op 20 maart 2020. In het artikel beschrijft hij hoe wij burgers aan de staat “een monopolie op geweld hebben gegeven en die wij ondanks alles het vertrouwen schenken niet kwaadaardiger te zijn dan strikt noodzakelijk.” Hij zegt in het artikel dat wij nu leven in een “medische noodtoestand” die staten overal ter wereld afkondigen om de uitbraak van het coronavirus onder controle te houden. We moeten binnenblijven en mogen niet samenscholen op straat: politie en leger mogen ons daaraan houden, op straffe van boetes of zelfs opsluiting.

De VU Vrije Schrijver van dit jaar onderzocht het monopolie op geweld dat wij onze staat hebben gegeven. Als het nodig is verdedigen we wat hem betreft onze democratische samenleving met geweld. Maar het geweld waarmee de staat de samenleving beschermt, maakt ook slachtoffers: soldaten worden uitgezonden naar oorlogsgebieden, mensen worden in gesloten instellingen geplaatst. Of zorgverleners wordt gevraagd door te werken met kans op besmetting.

"Zoals wij ooit op goden vertrouwden, vertrouwen wij nu op de staat om ons te beschermen."

Hoe denken en spreken we over deze moderne mensenoffers? Grunberg pakte er de filosofische klassieker Vrees en beven van Kierkegaard bij. Volgens religieuze verhalen was aartsvader Abraham bereid zijn zoon te offeren toen God het vroeg. Hij gehoorzaamde blind uit vrees en ontzag maar zonder te begrijpen waarom. Wat doet ons gehoorzamen aan ethiek, wet en gezag? Zijn we bang voor straf of hebben we een diepe angst voor wetteloosheid? In zijn artikel in de NRC stelt Grunberg: “Zoals wij ooit op goden vertrouwden, vertrouwen wij nu op de staat om ons te beschermen tegen burgeroorlogen, terrorisme en andere calamiteiten.”

Grunberg liet zich in zijn zoektocht bijstaan door studenten van de VU. Hij confronteerde hen met duivelse dilemma’s. In gesprekken met experts gingen zij op zoek naar antwoorden op uitdagende vragen: Voor wie geldt de grondwet? Wanneer is geweld geoorloofd? Hoe bepaal je of iemand kinderen mag krijgen en welke kinderen überhaupt het levenslicht zullen zien?
Een preambule - een soort inleiding op de grondwet met daarin idealen, onderliggende filosofie en context - zou hier meer duidelijkheid in kunnen scheppen, maar die heeft Nederland niet. Nóg niet, want op basis van de gesprekken schrijven de studenten een preambule die past bij deze tijd. Grunberg kiest hieruit de mooiste regels en de studenten dragen deze voor tijdens de Abraham Kuyper-lezing. Auteur en voormalig Vrije Schrijver Christine Otten treedt op als presentator. Zowel Otten als Grunberg hebben een empirische manier van werken. Grunberg liet zich opsluiten in de gevangenis, Otten geeft er schrijfles en publiceerde hierover de roman ‘Een van ons’.

 Filosoof Victor Kal en hoogleraar moderne Nederlandse letterkunde Jacqueline Bel reageren op de lezing. Grunberg spreekt met Bastiaan Everink. De wereldberoemde operazanger werd in de eerste golfoorlog als marinier uitgezonden en zingt delen uit ‘Hercules’, een opera over zijn leven.

Grunberg gaat daarna in gesprek met Charlotte Bouwman. De jonge schrijfster en journaliste voerde maandenlang actie op het Binnenhof - en sinds het uitbreken van de coronacrisis vanuit haar eigen huis - tegen de lange wachtlijsten binnen de GGZ. Een strijdtoneel waar ook mensenoffers gebracht worden.

Videostream Abraham Kuyper-Lezing

Vanwege de uitbraak van het coronavirus is het programma van de Abraham Kuyper-lezing op 14 mei 2020 te zien via videostream. Aanmelden kan via vu.nl/akl. Het programma is ook daarna te bekijken via deze website.

De nieuwe publicatie van Arnon Grunberg wordt gratis toegestuurd als digitaal bestand aan iedereen die zich heeft aangemeld en is daarnaast ook te bestellen als papieren boekje voor € 10,-.

Alle medewerkers en studenten van de VU ontvangen de digitale publicatie.