We zijn allemaal druk, druk, druk. Waarom eigenlijk? Govert Buijs, hoogleraar op de Goldschmeding leerstoel ‘economie & samenleving’ aan de Vrije Universiteit, geeft in zijn nieuwe boek antwoord op deze vraag. 

Hoe hard werkt u zelf eigenlijk?

Buijs barst in lachen uit. „Hard. Daarom stel ik dit probleem ook aan de orde. Ikzelf ben enorm ambitieus, maar daar komt bij dat er – ook aan de universiteit - een competitieve ratrace gaande is. In elke sector gebeurt hetzelfde en dat moet anders.”

Waarom werken we zo hard?

„Vaak zegt men dat we werken om brood op de plank te krijgen, maar werk betekent nu veel meer voor ons. Het is ontzettend belangrijk voor onze zelfwaardering. Toen ik opgroeide, kende ik het woord carrière helemaal niet. In enkele decennia is het idee dominant geworden dat geld je identiteit bepaalt. Wie niet lekker binnenloopt, is een loser. Maar het is pertinent fout om je eigenwaarde hieraan te ontlenen. Daarmee jaag je jezelf makkelijk over de kling, zie de burn-out epidemie. Nu klinkt het zeker alsof ik een zelfhulpboek heb geschreven?

Een beetje wel. Bevestigt de groeiende behoefte aan zelfhulpboeken uw idee dat er iets mis is met de economie?

„Absoluut. Mensen proberen hun problemen steeds meer op te lossen met zulke boeken. Dat komt deels doordat in de huidige samenleving veel zaken geïndividualiseerd zijn. Heb je last van een burn-out? Dan heb je te weinig aan mindfulness gedaan en dan moet je nog maar zo’n cursus doen of een boek erover lezen. Als er een probleem is, dan is het je eigen schuld en moet je dat zelf oplossen.”

Wat is er mis met de economie?

„In het Westen is in de laatste eeuwen het idee ontstaan dat we door te werken - en de resultaten van ons werk uit te dragen - aan armoede kunnen ontsnappen. Deze vrijemarkteconomie is een ongeëvenaard succes. De honger en de armoede in de wereld is nog nooit zo klein geweest als nu. Maar hoe langer hoe meer wordt duidelijk dat we zo niet nog eens tweehonderd jaar door kunnen gaan. Nu zijn we op het punt aangekomen dat we zien dat de aarde dat niet kan dragen, en wij mensen ook niet.”

Wat is volgens u een betere manier van werken?

„Bedrijven zijn gek op targets, doelstellingen en cijfers om te meten of werknemers presteren. Er moet alleen maar méér geproduceerd worden, maar dat is niet het beste. Er moeten andere indicatoren van een goede economie komen dan groeicijfers alleen. Veel belangrijker is bijvoorbeeld of iemand betekenisvol werk doet, en of er goed wordt samengewerkt. Een economie van vreugde noem ik een economie waarin we samenwerken om het leven mooier te maken.”

Hoe kun je zelf je werkgeluk vergroten?

„Heb de moed om ‘nee’ te zeggen als een promotie je niet ligt. Zeg niet alleen ‘ja’ omdat het beter lijkt, in de lijn der verwachtingen ligt, of omdat anders iemand anders er met die promotie vandoor gaat. Houd voor ogen wat je zelf belangrijk vindt en ga niet mee in de ratrace. Zorg ook dat je nooit van één bron van waardering - zoals werk - geheel afhankelijk bent. Dat als je daarin faalt, je als persoon faalt. En durf – ook op latere leeftijd - een andere stap te maken als je niet gelukkig bent.”

Hoe zorg je dat je op latere leeftijd nog aantrekkelijk bent voor bedrijven?

„Blijf bijleren. Ons onderwijs zit eigenlijk idioot in elkaar. Je moet het de rest van je leven met de eerste twintig jaar van je jeugd doen. Dat zijn juist de jaren waarin je vaak nog niet weet wat je wilt. Ik pleit ervoor dat je korter studeert aan het begin, en in je latere leven nog leerjaren hebt om je te laten omscholen en switches te maken. Niet alleen ontwikkelingen in meer en hoger, maar ook zijwaarts. Neem Merel van Vroonhoven, die haar goedbetaalde baan als voorzitter van het Bestuur van de Autoriteit Financiële Markten opzegde om het onderwijs in te gaan. Zo kan het ook.”