Klimaatwetenschapper Dim Coumou (43) doet aan de Vrije Universiteit onderzoek naar extreem weer en is weinig optimistisch: „Dit is nog maar het begin."

Toen Nederlanders afgelopen weken massaal richting het strand vertrokken om van de hoge temperatuur te genieten, deelde u die blijdschap niet?

„Natuurlijk kan ik af en toe ook genieten van warm zomerweer. Wel maak ik mij grote zorgen over de enorme toename in hittegolven. Afgelopen zomers zagen we de temperatuur in Nederland en West-Europa boven de veertig graden stijgen. Dat geeft enorme risico’s voor de gezondheid met pieken in sterfte als gevolg. Niet alleen bij oude mensen, maar ook bij jonge kinderen en baby’s." 

Welke andere gevolgen zijn er?

„Ook de landbouw lijdt enorme schade. Veel gewassen zijn gevoelig voor extreme hitte, zoals graan en tarwe. In 2010 was er een extreme hittegolf in Oost-Europa wat een massale misoogst tot gevolg had. Dat heeft er mede aan bijgedragen dat we eind dat jaar hoge voedselprijzen zagen. Die directe schade werkt dus door in de economie. Ook kunnen bosbranden en verminderde arbeidsproductiviteit de samenleving flink raken."

Maken de hittegolven de klimaatverandering voor mensen minder abstract?

„Ja, dat denk ik wel. Er zijn veel mensen die nu doorkrijgen dat het weer de laatste jaren nogal gek is. Langzaam begint men door te krijgen dat het toenemende warme weer een keerzijde heeft. De afwezigheid van sneeuw en ijs in de winter helpt daarin ook." 

Verwacht u ooit nog een Elfstedentocht mee te zullen maken?

„Ik heb er een hard hoofd in."

Wat zijn de meest recente ontwikkelingen in uw onderzoek?

„Erg belangrijk is om goed te begrijpen wat veranderingen in de straalstroom betekenen voor hittegolven. Op ongeveer vijf kilometer hoogte waait een harde wind van het westen naar het oosten: de straalstroom. Vanuit de subtropen neemt deze wind warme lucht mee en vanuit de Noordpool juist koude lucht. Hierdoor verplaatsen lage- en hogedrukgebieden zich. De straalstroom waait hard wanneer het temperatuurverschil tussen beide gebieden groot is." 

„De laatste decennia is dat verschil echter afgezwakt in de zomer. In de zomer brengt de straalstroom weersystemen met relatief koele en vochtige lucht van de Atlantische Oceaan naar Europa. Een afzwakking van de straalstroom verhoogt daardoor de kans op langere hete en droge periodes."  

„Door klimaatverandering warmt de onderste laag van de atmosfeer op en daardoor kan de grond sneller uitdrogen." 

„Daarnaast kan droge grond een hittegolf versterken. Als de zon schijnt, verdampt er water uit bijvoorbeeld meren of de zee. Net als zweten leidt die verdamping tot verkoeling. Wanneer de grond uitgedroogd raakt en er dus geen verkoeling door verdamping mogelijk is, leidt dit tot nog hogere temperaturen. Door klimaatverandering warmt de onderste laag van de atmosfeer op en daardoor kan de grond sneller uitdrogen." 

Dit weekend zal het kwik in Death Valley, Californië naar verwachting stijgen tot een temperatuur van 51 graden Celsius. Welke risico’s kleven er aan zulke extreme temperaturen?

„Op een gegeven moment bereik je temperaturen waar je fysiologisch niet tegen kunt. Dan kun je maar een hele korte periode buiten zijn. Het hangt ook af van de hoeveelheid waterdamp die in de lucht hangt. De meest dodelijke hittegolven zijn in gebieden zoals Pakistan en India. Daar zijn die hoge temperaturen gecombineerd met een hoge luchtvochtigheid. Het wordt letterlijk een sauna. In die gebieden zijn weinig airco’s, wat tot grote risico’s voor de bevolking leidt." 

De verkoop van airco’s stijgt. Vergroten die het probleem niet? 

„Het heeft inderdaad iets wrangs. Airco’s verbruiken behoorlijk energie. Zolang die van fossiele brandstoffen komt, betekent het dat het zoeken naar verkoeling de opwarming versterkt. Zelf zou ik het niet kopen. Tegelijkertijd begrijp ik dat mensen airco’s nodig hebben om bijvoorbeeld tijdens hittegolven nog efficiënt te kunnen werken." 

„We zullen snel grote stappen moeten maken om de CO2-uitstoot drastisch te verminderen."

„Ik denk dat afspraken over specifieke apparaten niet nuttig zijn. Het gaat om het maken van grote stappen richting een duurzame samenleving. Nederland heeft het klimaatakkoord van Parijs medeondertekend waarmee we de opwarming willen beperken tot 2 graden ten opzichte van zo’n 100 jaar geleden. We zitten nu al op 1 graad. We zullen dus snel grote stappen moeten maken om de CO2-uitstoot drastisch te verminderen." 

Waar valt als individu winst te behalen om de hittegolven tegen te gaan?

„Uiteindelijk moet het collectief het grote verschil maken en is politieke actie dus essentieel. Wel zijn al die individuen waaruit het collectief bestaat ook belangrijk en nuttig. Sinds een paar jaar vlieg ik niet meer en beperk ik mijn vleesconsumptie. We kunnen veel bereiken als iedereen kijkt hoe een steentje bij te dragen valt."